Treść głównego artykułu
Abstrakt
Agresja na Ukrainie i nielegalna aneksja Krymu dokonana przez Federację Rosyjską w 2014 roku doprowadziła do drastycznych, negatywnych zmian w środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego i zapoczątkowała konfrontację z Zachodem. W tej sytuacji NATO było zmuszone do podejmowania działań zapobiegawczych. W artykule dokonano oceny kształtującego się paradygmatu zapewniania przez Sojusz bezpieczeństwa w nowej sytuacji międzynarodowej. Jego treści prezentują zmiany jakie dokonały się w relacjach NATO z Rosją na przestrzeni ostatnich kilku lat. W artykule wyjaśniono w jaki sposób Sojusz zapewnia bezpieczeństwo w obszarze odpowiedzialności traktatowej oraz w regionie Morza Czarnego.
Słowa kluczowe
Szczegóły artykułu
Licencja
Autor/współautor upoważniony przez pozostałych współautorów do ich reprezentowania (autor korespondencyjny) zgłoszonego „utworu” oświadcza, że przysługują mu autorskie prawa do utworu, które nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem. Utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób, ani nie jest ograniczony prawami na rzecz osób trzecich. Utwór nie był wcześniej publikowany pod tym samym lub innym tytułem, nie stanowi również części innej publikacji. Utwór nie jest obecnie przedmiotem postępowania w innym wydawnictwie.
Autor/Współautor zgłasza utwór do publikacji w czasopiśmie „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” i tym samym potwierdza, że:
- Utwór został przygotowany zgodnie z zasadami edytorskimi obowiązującymi w czasopiśmie.
- Utwór zawiera informacje o źródłach finansowania badań, które stanowiły podstawę jego opracowania.
- Wyraża zgodę na przekazanie utworu do podwójnej recenzji, na podstawie której redakcja podejmie decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu utworu do publikacji.
- Wyraża zgodę na dokonanie przez redakcję koniecznych zmian utworu wynikających z opracowania redakcyjnego.
- Zobowiązuje się do niezwłocznego dokonania korekty autorskiej utworu, po jego akceptacji przez redakcję. Niedokonanie korekty autorskiej w terminie 14 dni od daty otrzymania materiałów, traktowane będzie za zgodę na wydanie utworu w postaci przekazanej do korekty.
Autor/Współautor udziela Dolnośląskiej Szkole Wyższej nieodpłatnej, nieograniczonej terytorialnie i czasowo nieodpłatnej licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu pod warunkiem jego przyjęcia do opublikowania w czasopiśmie „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego”, na następujących polach eksploatacji:
- Utrwalanie, zwielokrotnianie i wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową i zapisu elektronicznego.
- Obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono: wprowadzanie do obrotu, sprzedaż, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, również w sieci Internet.
- Włączenie utworu w skład utworu zbiorowego.
- Tłumaczenia na inne języki i rozpowszechniania tych tłumaczeń.
Autor/Współautor wyraża zgodę na udostępnianie utworu przez Dolnośląską Szkołę Wyższą na licencji:
Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe,
której pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode
Bibliografia
- Banasik M., (2016), Bezpieczeństwo w aspekcie zagrożeń hybrydowych, „Kwartalnik Obronność – Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia AON” nr 3 (19), 7 – 24.
- Bataliony NATO „na celowniku” rosyjskich ćwiczeń Zapad z udziałem 90 tys. żołnierzy, (2016), Portal internetowy Wiadomości.pl, 29.20. Pobrane 20 listopada, z: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,Bataliony-NATO-na-celowniku-rosyjskich-cwiczen-Zapad-z-udzialem-90-tys-zolnierzy,wid,18563026,wiadomosc.html?ticaid=1181da
- Bednarzak T., (2016), NATO przegrywa z Rosją w basenie Morza Czarnego. Pobrane 28 listopada 2016, z: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,NATO-przegrywa-z-Rosja-w-basenie-Morza-Czarnego,wid,18604431,wiadomosc.html?ticaid=11827c
- Военная доктрина Российской Федерации, Москва, (2014) 30 декабря. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://static.kremlin.ru/media/events/files/41d527556bec8deb3530.pdf
- Brzezinski I. and Varangis V., (2016), The NATO-Russia Exercise Gap… Then, Now, & 2017, Atlantic Council, 25.10. Pobrane 20 listopada, z: http://www.atlanticcouncil.org/blogs/natosource/the-nato-russia-exercise-gap-then-now-2017
- Bugajski J., (2016). Preventing Romania’s isolation, CEPA. Pobrane 18 listopada 2016, z: http://cepa.org/europes-edge/preventing-romanias-isolation
- Bugajski J. and Doran P., (2016), Black Sea Defended NATO Responses to Russia’s Black Sea Offensive, Warszawa 09.07.
- Champion M., (2016), Unity May Be Tested by Next Challenge, Portal Bloomberg, 09.06. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-07-09/baltics-to-black-sea-nato-unity-maybe-tested-by-next-challenge
- Cieśniny czarnomorskie, (2016), Portal Stosunki Międzynarodowe – słownik. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://stosunki-miedzynarodowe.pl/slownik/49-c/469-ciesniny-czarnomorskie
- Chiriac M., (2016), Romania Wants Permanent NATO Black Sea Force, Portal internetowy BalkanIsight, 02.03. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.balkaninsight.com/en/article/romania-calls-for-permanent-nato-black-sea-force-02-01-2016-1
- Cohen A., (2016), NATO Should Stand Up Black Sea Command Before It’s Too Late, Portal internetowy Theworldpost. Pobrane 18 listopada 2016, z: http://www.huffingtonpost.com/dr-ariel-cohen/nato-should--stand-up-blac_b_10831440.html, dostęp 18.11.2016.
- Стратегия национальной безопасности Российской Федерации, (2015) Москва, 31 декабря. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://static.kremlin.ru/media/events/files/ru/l8iXkR8XLAtxeilX7JK3XXy6Y0AsHD5v.pdf
- Czy trzecia wojna światowa już trwa?, (2016), portal internetowy Interia.pl, 14.10. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://fakty.interia.pl/swiat/news-czy-trzecia-wojna-swiatowa-juz-trwa,nId,2290285
- Dwie nowoczesne rosyjskie korwety Bujan-M na Bałtyku. Mogą przenosić broń atomową, (2016), portal internetowy Wiadomości.pl, 26.10. Pobrane 11 listopada, z: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1329,title,Dwie-nowoczesne-rosyjskie-korwety-Bujan-M-na-Baltyku-Moga-przenosic-bron-atomowa,wid,18559523,wiadomosc.html?ticaid=118085&_ticrsn=3
- Founding Act on Mutual Relations, Cooperation and Security between NATO and the Russian Federation signed in Paris, (1997) France, 26.05. Pobrane 30 października 2016, z: http://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_25468.htm
- Gen. Scaparrotti podkreśla znaczenie warszawskiego szczytu NATO: Wysunięta obecność na wschodniej flance to nie wszystko!, (2016), Portal internetowy W polityce.pl, 09.07. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://wpolityce.pl/swiat/300067-gen-scaparrotti-podkresla-znaczenie-warszawskiego-szczytu-natowysunieta-obecnosc-na-wschodniej-flance-to-nie-wszystko
- Górzyński O., Rosja znów potrząsa szabelką. Spieszy się przed wyborami w USA?, (2016), Portal internetowy wp.pl, 11.10. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,Rosyjski-politolog-decyzja-Putina-potwierdza-nowa-zimna-wojne,wid,18538947,wiadomosc.html
- Henzel P., (2014), Kontrowersje wokół Aktu NATO-Rosja z 1997 r. „Trudno mówić, że NATO łamie to porozumienie”, portal internetowy onet.wiadomości, 08.12. Pobrane 30 października 2016, z: http://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/kontrowersje-wokol-aktu-nato-rosja-z-1997-r-trudno-mowic-ze-natolamie-to/0veqz
- Horrell S., (2016), A NATO Strategy for Security in the Black Sea Region, Atlantic Council, Issue Brief. Pobrane 18 listopada 2016, z: http://www.atlanticcouncil.org/images/publications/NATO_Strategy_Black_Sea_Region_web_1004.pdf
- Koncepcja Strategiczna NATO, (2011), BBN. Pobrano 11 listopada 2016, z: https://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/2694,KoncepcjaStrategicznaNATOtlumaczenie.html
- Lyman R. (2016), Eastern Europe Cautiously Welcomes Larger U.S. Military Presence, The New York Times. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.nytimes.com/2016/02/03/world/europe/eastern-europe-us--military.html?_r=0,
- Menkiszak M., (2014), Doktryna Putina: Tworzenie Koncepcyjnych Podstaw Rosyjskiej Dominacji Na Obszarze Postradzieckim, Komentarze, Numer 131, 1–7. Pobrane 07 listopada 2016, z: http://www.osw.waw.pl/sites/default/files/komentarze_131.pdf
- Mihailescu D., (2016), Six NATO nations eager to increase Black Sea presence – Stoltenberg, Portal internetowy RT News, 26.11. Pobrane 18 listopada 2016, z: https://www.rt.com/news/364226-nato-black-sea-stoltenberg/
- Michta A., (2014), All Not Quiet on NATO’s Eastern Front, Carnegie Europe, 28.06. Pobrane 30 pażdziernika 2016, z: http://carnegieeurope.eu/strategiceurope/?fa=63934
- Michta A., (2016), Michta: odpowiedź na rosyjski system A2/AD to wielkie wyzwanie dla NATO, Dziennik Związkowy, 05.06. Pobrane 30 sierpnia 2016, z: http://dziennikzwiazkowy.com/ameryka/michta-odpowiedz-na-rosyjski-system-a2ad-to-wielkiewyzwanie-dla-nato/
- MON ujawnia rozmieszczenie Sił Zbrojnych USA w Polsce, (2016), Portal internetowy Interia.pl, 05.11. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://fakty.interia.pl/polska/news-mon-ujawnia-rozmieszczenie-sil-zbrojnychusa-w-polsce,nId,2301716
- Морская доктрина Российской Федерации, Москва, (2015), 26 июля. Pobrane 10 listopada 2015, z: http://static.kremlin.ru/media/events/files/ru/uAFi5nvux2twaqjftS5yrIZUVTJan77L.pdf
- NATO activates new Multinational Division Southeast headquarters in Bucharest, (2016a), strona internetowa NATO. Pobrano 13 listopada 2016, z: http://www.nato.int/cps/en/natohq/news_125356.htm?selectedLocale=en
- NATO boosts its defence and deterrence posture, (2016b), Newsroom. Pobrane 13 listopada 2016, z: http://www.nato.int/cps/en/natohq/news_127834.htm
- NATO: Krótsza mobilizacja w razie rosyjskiej agresji, (2016c), Portal internetowy Interia.pl, 07.11. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://fakty.interia.pl/swiat/news-nato-krotsza-mobilizacja-w-razie-rosyjskiejagresji,nId,2302250
- NATO Response Force (NRF), (2016d), Fact Sheet. Pobrano 30 listopada 2016, z: https://www.shape.nato.int/page349011837
- NATO-Ukraine Regional Airspace Security Program progress, (2016e), NATO Communications and Information Agency. Pobrane 16 listopada 2016, z: https://www.ncia.nato.int/NewsRoom/Pages/160315_Ukraine-RASP.aspx
- Obrona i odstraszanie. Spotkanie ministrów państw NATO, (2016), Portal Internetowy tvn.24, 26.10. Pobrane 30 listopada 2016, z: http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/ambasador-usa-przy-nato-batalionyna-wschodniej-flance-do-wiosny,686896.html
- Odstraszanie nuklearne i Sojusz w XXI wieku, (2016), Przegląd NATO. Pobanne 11 listopada 2016, z: http://www.nato.int/docu/review/2016/Also-in-2016/nuclear-deterrence-alliance-21st-century-nato/PL/index.htm
- Readiness Action Plan, (2014), December. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_2014_12/20141202_141202-facstsheet-rap-en.pdf
- Rosja rozszerza swoje bazy wojskowe, (2016), Portal internetowy Wiadomości.pl, 11.10. Pobrane 11 listopada, z: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1041267,title,Rosja-rozszerza-swoje-bazy-wojskowe,wid,18537693,wiadomosc.html?ticaid=117e29&_ticrsn=5
- Rosjanie zaatakowali cele w Syrii nowym rodzajem broni, (2016), Portal internetowy Wiadomości.pl, 16.11. Pobrane 18 listopada 2016, z: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,Rosjanie-zaatakowali-cele-w-Syriinowym-rodzajem-broni,wid,18595241,wiadomosc.html?ticaid=11818f&_ticrsn=3
- Russia to respond to NATO Black Sea force by deploying new weapons – report, (2016), Portal internetowy RT, 09.01. Pobrane 10 listopada 2016, z: https://www.rt.com/politics/329414-russia-to-respond-to-nato/Samoloty USA wspierają misję NATO w Bułgarii, (2016), Portal wp.pl. Pobrane 30 listopada 2016, z: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,Samoloty-USA-wspieraja-misje-NATO-w-Bulgarii,wid,18499367,wiadomosc.html?ticaid=1181a6
- Schwarzgruber M., (2016), Dialog i odstraszanie, czyli relacje NATO–Rosja, Internetowy serwis informacyjny Polska Zbrojna, 09.07. Pobrane 11 listopada 2015, z: http://polska-zbrojna.pl/home/articleshow/19961?title=Dialog-i-odstraszanie-czyli-relacje-NATO-Rosja
- Shlapak D.A., Johnson M., (2015), Reinforcing Deterrence on NATO’s Eastern Flank. Wargaming the Defense of the Baltics, Santa Monica. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.rand.org/pubs/research_reports/RR1253.html
- Šešelgytė M., (2014), Can Hybrid War Become the Main Security Challenge for Eastern Europe? 17 October. Pobrane 07 listopada 2016, z: http://www.europeanleadershipnetwork.org/can-hybrid-war-becomethe-main-security-challenge-for-eastern-europe_2025.html
- Stoicescu K., (2016), Russia’s Possible Reaction to NATO’s Deployment of Defensive Forces in the Eastern Flank, 13.06. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.icds.ee/blog/article/russias-possible-reaction-to-natosdeployment-of-defensive-forces-in-the-eastern-flank/
- Szef NATO oświadczył, że nie chce „nowej zimnej wojny” z Rosją, (2016), Portal internetowy Gazeta Prawna.pl, 28.10. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.gazetaprawna.pl/artykuly/988686,nato-wojna-rosja--polityka.html
- Tsolova T., (2016), NATO’s new deterrent may include bigger Black Sea presence, Reuters, 22.04. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-nato-idUSKCN0XJ1S5
- Ukrainian-Romanian-Bulgarian Brigade To Be Formed?, (2016), Portal internetowy Defence24.com. Pobrane 18 listopada 2016, z: http://www.defence24.com/360667,ukrainian-romanian-bulgarian-brigade-to-be-formed
- Warsaw Summit Communiqué, (2016), Issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council in Warsaw 8-9 July. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_133169.htm
Bibliografia
Banasik M., (2016), Bezpieczeństwo w aspekcie zagrożeń hybrydowych, „Kwartalnik Obronność – Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia AON” nr 3 (19), 7 – 24.
Bataliony NATO „na celowniku” rosyjskich ćwiczeń Zapad z udziałem 90 tys. żołnierzy, (2016), Portal internetowy Wiadomości.pl, 29.20. Pobrane 20 listopada, z: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,Bataliony-NATO-na-celowniku-rosyjskich-cwiczen-Zapad-z-udzialem-90-tys-zolnierzy,wid,18563026,wiadomosc.html?ticaid=1181da
Bednarzak T., (2016), NATO przegrywa z Rosją w basenie Morza Czarnego. Pobrane 28 listopada 2016, z: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,NATO-przegrywa-z-Rosja-w-basenie-Morza-Czarnego,wid,18604431,wiadomosc.html?ticaid=11827c
Военная доктрина Российской Федерации, Москва, (2014) 30 декабря. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://static.kremlin.ru/media/events/files/41d527556bec8deb3530.pdf
Brzezinski I. and Varangis V., (2016), The NATO-Russia Exercise Gap… Then, Now, & 2017, Atlantic Council, 25.10. Pobrane 20 listopada, z: http://www.atlanticcouncil.org/blogs/natosource/the-nato-russia-exercise-gap-then-now-2017
Bugajski J., (2016). Preventing Romania’s isolation, CEPA. Pobrane 18 listopada 2016, z: http://cepa.org/europes-edge/preventing-romanias-isolation
Bugajski J. and Doran P., (2016), Black Sea Defended NATO Responses to Russia’s Black Sea Offensive, Warszawa 09.07.
Champion M., (2016), Unity May Be Tested by Next Challenge, Portal Bloomberg, 09.06. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-07-09/baltics-to-black-sea-nato-unity-maybe-tested-by-next-challenge
Cieśniny czarnomorskie, (2016), Portal Stosunki Międzynarodowe – słownik. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://stosunki-miedzynarodowe.pl/slownik/49-c/469-ciesniny-czarnomorskie
Chiriac M., (2016), Romania Wants Permanent NATO Black Sea Force, Portal internetowy BalkanIsight, 02.03. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.balkaninsight.com/en/article/romania-calls-for-permanent-nato-black-sea-force-02-01-2016-1
Cohen A., (2016), NATO Should Stand Up Black Sea Command Before It’s Too Late, Portal internetowy Theworldpost. Pobrane 18 listopada 2016, z: http://www.huffingtonpost.com/dr-ariel-cohen/nato-should--stand-up-blac_b_10831440.html, dostęp 18.11.2016.
Стратегия национальной безопасности Российской Федерации, (2015) Москва, 31 декабря. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://static.kremlin.ru/media/events/files/ru/l8iXkR8XLAtxeilX7JK3XXy6Y0AsHD5v.pdf
Czy trzecia wojna światowa już trwa?, (2016), portal internetowy Interia.pl, 14.10. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://fakty.interia.pl/swiat/news-czy-trzecia-wojna-swiatowa-juz-trwa,nId,2290285
Dwie nowoczesne rosyjskie korwety Bujan-M na Bałtyku. Mogą przenosić broń atomową, (2016), portal internetowy Wiadomości.pl, 26.10. Pobrane 11 listopada, z: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1329,title,Dwie-nowoczesne-rosyjskie-korwety-Bujan-M-na-Baltyku-Moga-przenosic-bron-atomowa,wid,18559523,wiadomosc.html?ticaid=118085&_ticrsn=3
Founding Act on Mutual Relations, Cooperation and Security between NATO and the Russian Federation signed in Paris, (1997) France, 26.05. Pobrane 30 października 2016, z: http://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_25468.htm
Gen. Scaparrotti podkreśla znaczenie warszawskiego szczytu NATO: Wysunięta obecność na wschodniej flance to nie wszystko!, (2016), Portal internetowy W polityce.pl, 09.07. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://wpolityce.pl/swiat/300067-gen-scaparrotti-podkresla-znaczenie-warszawskiego-szczytu-natowysunieta-obecnosc-na-wschodniej-flance-to-nie-wszystko
Górzyński O., Rosja znów potrząsa szabelką. Spieszy się przed wyborami w USA?, (2016), Portal internetowy wp.pl, 11.10. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,Rosyjski-politolog-decyzja-Putina-potwierdza-nowa-zimna-wojne,wid,18538947,wiadomosc.html
Henzel P., (2014), Kontrowersje wokół Aktu NATO-Rosja z 1997 r. „Trudno mówić, że NATO łamie to porozumienie”, portal internetowy onet.wiadomości, 08.12. Pobrane 30 października 2016, z: http://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/kontrowersje-wokol-aktu-nato-rosja-z-1997-r-trudno-mowic-ze-natolamie-to/0veqz
Horrell S., (2016), A NATO Strategy for Security in the Black Sea Region, Atlantic Council, Issue Brief. Pobrane 18 listopada 2016, z: http://www.atlanticcouncil.org/images/publications/NATO_Strategy_Black_Sea_Region_web_1004.pdf
Koncepcja Strategiczna NATO, (2011), BBN. Pobrano 11 listopada 2016, z: https://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/2694,KoncepcjaStrategicznaNATOtlumaczenie.html
Lyman R. (2016), Eastern Europe Cautiously Welcomes Larger U.S. Military Presence, The New York Times. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.nytimes.com/2016/02/03/world/europe/eastern-europe-us--military.html?_r=0,
Menkiszak M., (2014), Doktryna Putina: Tworzenie Koncepcyjnych Podstaw Rosyjskiej Dominacji Na Obszarze Postradzieckim, Komentarze, Numer 131, 1–7. Pobrane 07 listopada 2016, z: http://www.osw.waw.pl/sites/default/files/komentarze_131.pdf
Mihailescu D., (2016), Six NATO nations eager to increase Black Sea presence – Stoltenberg, Portal internetowy RT News, 26.11. Pobrane 18 listopada 2016, z: https://www.rt.com/news/364226-nato-black-sea-stoltenberg/
Michta A., (2014), All Not Quiet on NATO’s Eastern Front, Carnegie Europe, 28.06. Pobrane 30 pażdziernika 2016, z: http://carnegieeurope.eu/strategiceurope/?fa=63934
Michta A., (2016), Michta: odpowiedź na rosyjski system A2/AD to wielkie wyzwanie dla NATO, Dziennik Związkowy, 05.06. Pobrane 30 sierpnia 2016, z: http://dziennikzwiazkowy.com/ameryka/michta-odpowiedz-na-rosyjski-system-a2ad-to-wielkiewyzwanie-dla-nato/
MON ujawnia rozmieszczenie Sił Zbrojnych USA w Polsce, (2016), Portal internetowy Interia.pl, 05.11. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://fakty.interia.pl/polska/news-mon-ujawnia-rozmieszczenie-sil-zbrojnychusa-w-polsce,nId,2301716
Морская доктрина Российской Федерации, Москва, (2015), 26 июля. Pobrane 10 listopada 2015, z: http://static.kremlin.ru/media/events/files/ru/uAFi5nvux2twaqjftS5yrIZUVTJan77L.pdf
NATO activates new Multinational Division Southeast headquarters in Bucharest, (2016a), strona internetowa NATO. Pobrano 13 listopada 2016, z: http://www.nato.int/cps/en/natohq/news_125356.htm?selectedLocale=en
NATO boosts its defence and deterrence posture, (2016b), Newsroom. Pobrane 13 listopada 2016, z: http://www.nato.int/cps/en/natohq/news_127834.htm
NATO: Krótsza mobilizacja w razie rosyjskiej agresji, (2016c), Portal internetowy Interia.pl, 07.11. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://fakty.interia.pl/swiat/news-nato-krotsza-mobilizacja-w-razie-rosyjskiejagresji,nId,2302250
NATO Response Force (NRF), (2016d), Fact Sheet. Pobrano 30 listopada 2016, z: https://www.shape.nato.int/page349011837
NATO-Ukraine Regional Airspace Security Program progress, (2016e), NATO Communications and Information Agency. Pobrane 16 listopada 2016, z: https://www.ncia.nato.int/NewsRoom/Pages/160315_Ukraine-RASP.aspx
Obrona i odstraszanie. Spotkanie ministrów państw NATO, (2016), Portal Internetowy tvn.24, 26.10. Pobrane 30 listopada 2016, z: http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/ambasador-usa-przy-nato-batalionyna-wschodniej-flance-do-wiosny,686896.html
Odstraszanie nuklearne i Sojusz w XXI wieku, (2016), Przegląd NATO. Pobanne 11 listopada 2016, z: http://www.nato.int/docu/review/2016/Also-in-2016/nuclear-deterrence-alliance-21st-century-nato/PL/index.htm
Readiness Action Plan, (2014), December. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_2014_12/20141202_141202-facstsheet-rap-en.pdf
Rosja rozszerza swoje bazy wojskowe, (2016), Portal internetowy Wiadomości.pl, 11.10. Pobrane 11 listopada, z: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1041267,title,Rosja-rozszerza-swoje-bazy-wojskowe,wid,18537693,wiadomosc.html?ticaid=117e29&_ticrsn=5
Rosjanie zaatakowali cele w Syrii nowym rodzajem broni, (2016), Portal internetowy Wiadomości.pl, 16.11. Pobrane 18 listopada 2016, z: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,Rosjanie-zaatakowali-cele-w-Syriinowym-rodzajem-broni,wid,18595241,wiadomosc.html?ticaid=11818f&_ticrsn=3
Russia to respond to NATO Black Sea force by deploying new weapons – report, (2016), Portal internetowy RT, 09.01. Pobrane 10 listopada 2016, z: https://www.rt.com/politics/329414-russia-to-respond-to-nato/Samoloty USA wspierają misję NATO w Bułgarii, (2016), Portal wp.pl. Pobrane 30 listopada 2016, z: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,Samoloty-USA-wspieraja-misje-NATO-w-Bulgarii,wid,18499367,wiadomosc.html?ticaid=1181a6
Schwarzgruber M., (2016), Dialog i odstraszanie, czyli relacje NATO–Rosja, Internetowy serwis informacyjny Polska Zbrojna, 09.07. Pobrane 11 listopada 2015, z: http://polska-zbrojna.pl/home/articleshow/19961?title=Dialog-i-odstraszanie-czyli-relacje-NATO-Rosja
Shlapak D.A., Johnson M., (2015), Reinforcing Deterrence on NATO’s Eastern Flank. Wargaming the Defense of the Baltics, Santa Monica. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.rand.org/pubs/research_reports/RR1253.html
Šešelgytė M., (2014), Can Hybrid War Become the Main Security Challenge for Eastern Europe? 17 October. Pobrane 07 listopada 2016, z: http://www.europeanleadershipnetwork.org/can-hybrid-war-becomethe-main-security-challenge-for-eastern-europe_2025.html
Stoicescu K., (2016), Russia’s Possible Reaction to NATO’s Deployment of Defensive Forces in the Eastern Flank, 13.06. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.icds.ee/blog/article/russias-possible-reaction-to-natosdeployment-of-defensive-forces-in-the-eastern-flank/
Szef NATO oświadczył, że nie chce „nowej zimnej wojny” z Rosją, (2016), Portal internetowy Gazeta Prawna.pl, 28.10. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.gazetaprawna.pl/artykuly/988686,nato-wojna-rosja--polityka.html
Tsolova T., (2016), NATO’s new deterrent may include bigger Black Sea presence, Reuters, 22.04. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.reuters.com/article/us-ukraine-crisis-nato-idUSKCN0XJ1S5
Ukrainian-Romanian-Bulgarian Brigade To Be Formed?, (2016), Portal internetowy Defence24.com. Pobrane 18 listopada 2016, z: http://www.defence24.com/360667,ukrainian-romanian-bulgarian-brigade-to-be-formed
Warsaw Summit Communiqué, (2016), Issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council in Warsaw 8-9 July. Pobrane 11 listopada 2016, z: http://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_133169.htm