Treść głównego artykułu
Abstrakt
Zmiany klimatu są procesem, który wpływa na bezpieczeństwo w skali globalnej. Z tego względu w XXI wieku zaczęły być uwzględniane w planowaniu obronnym państw NATO. Aby prześledzić ten proces artykuł wykorzystuje metodę porównawczą, aby przyjrzeć się temu, w jaki sposób zostały one włączone do strategicznych dokumentów obronnych Polski, Stanów Zjednoczonych oraz Wielkiej Brytanii.
Słowa kluczowe
Szczegóły artykułu
Licencja
Autor/współautor upoważniony przez pozostałych współautorów do ich reprezentowania (autor korespondencyjny) zgłoszonego „utworu” oświadcza, że przysługują mu autorskie prawa do utworu, które nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem. Utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób, ani nie jest ograniczony prawami na rzecz osób trzecich. Utwór nie był wcześniej publikowany pod tym samym lub innym tytułem, nie stanowi również części innej publikacji. Utwór nie jest obecnie przedmiotem postępowania w innym wydawnictwie.
Autor/Współautor zgłasza utwór do publikacji w czasopiśmie „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” i tym samym potwierdza, że:
- Utwór został przygotowany zgodnie z zasadami edytorskimi obowiązującymi w czasopiśmie.
- Utwór zawiera informacje o źródłach finansowania badań, które stanowiły podstawę jego opracowania.
- Wyraża zgodę na przekazanie utworu do podwójnej recenzji, na podstawie której redakcja podejmie decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu utworu do publikacji.
- Wyraża zgodę na dokonanie przez redakcję koniecznych zmian utworu wynikających z opracowania redakcyjnego.
- Zobowiązuje się do niezwłocznego dokonania korekty autorskiej utworu, po jego akceptacji przez redakcję. Niedokonanie korekty autorskiej w terminie 14 dni od daty otrzymania materiałów, traktowane będzie za zgodę na wydanie utworu w postaci przekazanej do korekty.
Autor/Współautor udziela Dolnośląskiej Szkole Wyższej nieodpłatnej, nieograniczonej terytorialnie i czasowo nieodpłatnej licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu pod warunkiem jego przyjęcia do opublikowania w czasopiśmie „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego”, na następujących polach eksploatacji:
- Utrwalanie, zwielokrotnianie i wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową i zapisu elektronicznego.
- Obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono: wprowadzanie do obrotu, sprzedaż, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, również w sieci Internet.
- Włączenie utworu w skład utworu zbiorowego.
- Tłumaczenia na inne języki i rozpowszechniania tych tłumaczeń.
Autor/Współautor wyraża zgodę na udostępnianie utworu przez Dolnośląską Szkołę Wyższą na licencji:
Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe,
której pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode
Bibliografia
- Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. (2007). Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. Accessed: https://www.msz.gov.pl/resource/7d18e04d-8f23-4128-84b9-4f426346a112 [15.12.2019].
- Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. (2014). Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. Accessed: https://www.bbn.gov.pl/ftp/SBN%20RP.pdf [15.12.2019].
- Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. (2018). (Mini) Słownik BBN: Propozycje nowych terminów z dziedziny bezpieczeństwa. Warszawa: Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. Accessed: https://www.bbn.gov.pl/pl/bezpieczenstwo-narodowe/minislownik-bbn-propozy/6035,MINISLOWNIK-BBN-Propozycje-nowych-terminow-z-dziedziny-bezpieczenstwa.html [31.10.2018].
- Ciszek, M. (2012). Bezpieczeństwo ekologiczne i zrównoważony rozwój w aspekcie Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Studia Ecologiae et Bioethicae, 1, 29–41.
- CNA. (2007). National Security and the Threat of Climate Change. Alexandria: The CNA Corporation. Accessed: https://www.cna.org/CNA_files/pdf/National%20Security%20and%20the%20Threat%20of%20Climate%20Change.pdf [31.10.2018].
- Department of Defense. (2013). Arctic Strategy. Washington: Department of Defense (USA). Accessed: https://dod.defense.gov/Portals/1/Documents/pubs/2013_Arctic_Strategy.pdf [31.10.2018].
- Department of Defense. (2014). 2014 Quadrennial Defense Review. Waszyngton: Office of the Secretary of Defense. Accessed: https://archive.defense.gov/pubs/2014_Quadrennial_Defense_Review.pdf [15.12.2019].
- Department of Defense. (2016). Report to Congress on Strategy to Protect United States National Security Interests in the Arctic Region. Washington: Department of Defense (USA). Accessed: https://dod.defense.gov/Portals/1/Documents/pubs/2016-Arctic-Strategy-UNCLAS-cleared-for-release.pdf [31.10.2018].
- Department of Defense. (2018). Summary of the 2018 National Defense Strategy of the United States of America : sharpening the American military’s competitive edge. Washington: U.S. Department of Defense. Accessed: https://www.defense.gov/Portals/1/Documents/pubs/2018-National-Defense-Strategy-Summary.pdf [31.10.2018].
- Dodds, F., Higham, A., & Sherman, R. (2009). Climate Change and Energy Insecurity: The Challenge for Peace, Security and Development. London: Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781849774406.
- Drzewiecki, D. (2015). Bezpieczeństwo obszarów nadbrzeżnych w południowej części basenu Morza Bałtyckiego w opraciu o najnowszy raport IPCC (AR5). Przegląd Geopolityczny, 12, 9–33. Accessed: http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.desklight-104efe1f-10c1-4b9e-93da-95268cfe299d [31.10.2018].
- Energetyka24. (2017a). „Wiek konsekwencji”, czyli zmiany klimatu a bezpieczeństwo narodowe. Energetyka24.pl. Accessed: https://www.energetyka24.com/wiek-konsekwencji-czyli-zmiany-klimatu-a-bezpieczenstwo-narodowe [30.10.2018].
- Energetyka24. (2017b). Zmiany klimatyczne wpływają na bezpieczeństwo energetyczne Polski. Energetyka24.pl. Accessed: https://www.energetyka24.com/zmiany-klimatyczne-wplywaja-na-bezpieczenstwo-energetyczne-polski [30.10.2018].
- Gates, R. M. (2010). Quadrennial Defense Review. Report 2010. Waszyngton: Office of the Secretary of Defense. Accessed: https://archive.defense.gov/qdr/QDR%20as%20of%2029JAN10%201600.pdf [30.10.2018].
- GB Cabinet Office & Parliament. (2010). Securing Britain in an age of uncertainty : the strategic defence and security review. London: HM Government. Accessed: https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/62482/strategic-defence-security-review.pdf [15.12.2019].
- GB Prime Minister & Parliament. (2015). National security strategy and strategic defence and security review 2015: a secure and prosperous United Kingdom. London: HM Governmnet. Accessed: https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/478933/52309_Cm_9161_NSS_SD_Review_web_only.pdf [15.12.2019].
- Kalinowska, M., Mijewska, J., & Szymczyk-Golan, M. (2013). Bibliografia rozpraw habilitacyjnych, doktorskich, prac magisterskich, licencjackich i podyplomowych 2011. Accessed: http://biblioteka.aon.edu.pl/bibliografie/Bibliografiapk2011.pdf [31.10.2018].
- Kalinowska, M., Mijewska, J., & Szymczyk-Golan, M. (2014). Bibliografia rozpraw habilitacyjnych, doktorskich, prac magisterskich, licencjackich i podyplomowych 2012. a Accessed: http://biblioteka.aon.edu.pl/bibliografie/Bibliografiapk2012.pdf [31.10.2018].
- Kalinowska, M., Mijewska, J., & Szymczyk-Golan, M. (2015). Bibliografia rozpraw habilitacyjnych, doktorskich, prac magisterskich, licencjackich i podyplomowych 2013. Accessed: http://biblioteka.aon.edu.pl/bibliografie/Bibliografiapk2013.pdf [31.10.2018].
- Karaczun, Z. M., Kindler, J., Kozyra, J., Kundzewicz, Z., Lenart, W., & Suschka, J. (2011). Zmiany klimatu a bezpieczeństwo narodowe Polski. Warszawa: Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki. Accessed: http://old.chronmyklimat.pl/theme/UploadFiles/File/_2012_pliki/02/zmiany_klimatu_a_bezpieczenstwo.pdf [15.12.2019].
- Kopczewski, M. (2010). Sposoby ograniczające efekt cieplarniany: element systemu bezpieczeństwa narodowego. Doctrina. Studia społeczno-polityczne, 7, 67-79. Accessed: http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne-r2010-t7/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne-r2010-t7-s67-79/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne-r2010-t7-s67-79.pdf [15.12.2019].
- Kulesa, Ł. (2018). Polska polityka bezpieczeństwa: w stronę samotności strategicznej? Warszawa: Fundacja im. Stefana Batorego. Accessed: http://www.batory.org.pl/upload/files/Programy%20operacyjne/Otwarta%20Europa/Lukasz%20Kulesa-Samotnosc%20strategiczna.pdf [31.10.2018].
- Lacy, M. J. (2005). Security and Climate Change. International relations and the limits of realism. London: Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203356890.
- Malec, M. (2011). Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego, Strategia Bezpieczeństwa Narodowego, Strategiczny Przegląd Obronny: ich zakres i cele. Bezpieczeństwo Narodowe, 1 (17), 115–130.
- Ministerstwo Obrony Narodowej. (2009). Strategia obronności Rzeczypospolitej Polskiej. Strategia sektorowa do Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej.
- Ministerstwo Obrony Narodowej. (2011). Strategiczny Przegląd Obronny. Profesjonalne Siły Zbrojne RP w nowoczesnym państwie. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej.
- Ministerstwo Obrony Narodowej. (2013). Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022: dokument przyjęty uchwałą Rady Ministrów z dnia 9 kwietnia 2013 r. Warszawa: uchwała nr 67 Rady Ministrów. M. P. 2013 poz. 377. Accessed: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20130000377/O/M20130377.pdf [15.12.2019].
- Ministerstwo Obrony Narodowej. (2017). Koncepcja Obronna Rzeczypospolitej Polskiej. The Concept of Defence of the Republic of Poland. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej.
- NATO. (2010). NATO 2020: Assured Security; Dynamic Engagement. Accessed: https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_63654.htm?selectedLocale=en [5.11.2019].
- NATO. (2019). NATO Deputy Secretary General discusses climate change and defence in Helsinki. Accessed: https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_168439.htm?selectedLocale=en [5.11.2019].
- Office of the Under Secretary of Defense for Acquisition Technology and Logistics. (2018). Climate-Related Risk to DoD Infrastructure Initial Vulnerability Assessment Survey (SLVAS) Report. Washintgon: U.S. Office of the Under Secretary of Defense for Acquisition Technology and Logistics. Accessed: https://www.hsdl.org/?view&did=807779 [15.12.2019].
- Skoneczny, Ł. (2011). Wpływ zmian klimatycznych na bezpieczeństwo Unii Europejskiej: wybrane zagadnienia. Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 5 (3), 55-64.
- Stoltenberg, J. (8.08.2019). Speech by NATO Secretary General Jens Stoltenberg at the Institute for Regional Security and the Australian National University's Strategic and Defence Studies Centre, Canberra. Accessed: https://www.nato.int/cps/en/natohq/opinions_168379.htm [5.11.2019].
- The Intergovernmental Panel on Climate Change. (2018). Global Warming of 1.5 °C - an IPCC special report. Accessed: https://www.ipcc.ch/report/sr15/ [30.10.2018].
- Trump, D. (2017). National security strategy of the United States of America. Washington: The White House. Accessed: https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2017/12/NSS-Final-12-18-2017-0905.pdf [30.10.2018].
- US Coast Guard. (2013). United States Coast Guard Arctic strategy. Washington: U.S. Coast Guard Headquarters. Accessed: https://www.uscg.mil/Portals/0/Strategy/cg_arctic_strategy.pdf [15.12.2019].
- US House of Representatives. (2007). National Defense Authorization Act for Fiscal Year 2008: conference report to accompany H.R. 1585. (110th Congress, 1st Session). Washington: U.S. Government Publishing Office. Accessed: https://www.govinfo.gov/content/pkg/CRPT-110hrpt477/pdf/CRPT-110hrpt477.pdf [15.12.2019].
- US House of Representatives. (2017). National Defense Authorization Act for fiscal year 2018: report of the Committee on Armed Services, House of Representatives, on H.R. 2810. (115th Congress, 1st Session). Washington: U.S. Government Publishing Office. Accessed: https://www.congress.gov/115/crpt/hrpt200/CRPT-115hrpt200.pdf [16.12.2019].
- US Navy. (2010). U.S. Navy Climate Change Roadmap. Washington: US Department of the Navy. Accessed: https://www.navy.mil/navydata/documents/CCR.pdf [16.12.2019].
- US Navy. (2014). U.S. Navy Arctic roadmap 2014-2030. Washingthon: US Department of the Navy. Accessed: https://www.navy.mil/navydata/documents/USN_artic_roadmap.pdf [16.12.2019].
- Wales Summit Declaration. (5.09.2014). Wales Summit Declaration Issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council in Wales. NATO Press Release. Accessed: https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_112964.htm?selectedLocale=en [31.10.2018].
- Wörner, Manfred. (1989). Final Communiqué. NATO. Accessed: https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_23540.htm?selectedLocale=en [5.11.2019].
- Wiech, J. (2018). Klimatyczny rozbiór Polski. Jak zmiany klimatu doprowadziły I Rzeczpospolitą do upadku. Energetyka24. Accessed: https://www.energetyka24.com/autorzy/klimatyczny-rozbior-polski-jak-zmiany-klimatu-doprowadzily-i-rzeczpospolita-do-upadku [30.10.2018].
Bibliografia
Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. (2007). Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. Accessed: https://www.msz.gov.pl/resource/7d18e04d-8f23-4128-84b9-4f426346a112 [15.12.2019].
Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. (2014). Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. Accessed: https://www.bbn.gov.pl/ftp/SBN%20RP.pdf [15.12.2019].
Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. (2018). (Mini) Słownik BBN: Propozycje nowych terminów z dziedziny bezpieczeństwa. Warszawa: Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. Accessed: https://www.bbn.gov.pl/pl/bezpieczenstwo-narodowe/minislownik-bbn-propozy/6035,MINISLOWNIK-BBN-Propozycje-nowych-terminow-z-dziedziny-bezpieczenstwa.html [31.10.2018].
Ciszek, M. (2012). Bezpieczeństwo ekologiczne i zrównoważony rozwój w aspekcie Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Studia Ecologiae et Bioethicae, 1, 29–41.
CNA. (2007). National Security and the Threat of Climate Change. Alexandria: The CNA Corporation. Accessed: https://www.cna.org/CNA_files/pdf/National%20Security%20and%20the%20Threat%20of%20Climate%20Change.pdf [31.10.2018].
Department of Defense. (2013). Arctic Strategy. Washington: Department of Defense (USA). Accessed: https://dod.defense.gov/Portals/1/Documents/pubs/2013_Arctic_Strategy.pdf [31.10.2018].
Department of Defense. (2014). 2014 Quadrennial Defense Review. Waszyngton: Office of the Secretary of Defense. Accessed: https://archive.defense.gov/pubs/2014_Quadrennial_Defense_Review.pdf [15.12.2019].
Department of Defense. (2016). Report to Congress on Strategy to Protect United States National Security Interests in the Arctic Region. Washington: Department of Defense (USA). Accessed: https://dod.defense.gov/Portals/1/Documents/pubs/2016-Arctic-Strategy-UNCLAS-cleared-for-release.pdf [31.10.2018].
Department of Defense. (2018). Summary of the 2018 National Defense Strategy of the United States of America : sharpening the American military’s competitive edge. Washington: U.S. Department of Defense. Accessed: https://www.defense.gov/Portals/1/Documents/pubs/2018-National-Defense-Strategy-Summary.pdf [31.10.2018].
Dodds, F., Higham, A., & Sherman, R. (2009). Climate Change and Energy Insecurity: The Challenge for Peace, Security and Development. London: Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781849774406.
Drzewiecki, D. (2015). Bezpieczeństwo obszarów nadbrzeżnych w południowej części basenu Morza Bałtyckiego w opraciu o najnowszy raport IPCC (AR5). Przegląd Geopolityczny, 12, 9–33. Accessed: http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.desklight-104efe1f-10c1-4b9e-93da-95268cfe299d [31.10.2018].
Energetyka24. (2017a). „Wiek konsekwencji”, czyli zmiany klimatu a bezpieczeństwo narodowe. Energetyka24.pl. Accessed: https://www.energetyka24.com/wiek-konsekwencji-czyli-zmiany-klimatu-a-bezpieczenstwo-narodowe [30.10.2018].
Energetyka24. (2017b). Zmiany klimatyczne wpływają na bezpieczeństwo energetyczne Polski. Energetyka24.pl. Accessed: https://www.energetyka24.com/zmiany-klimatyczne-wplywaja-na-bezpieczenstwo-energetyczne-polski [30.10.2018].
Gates, R. M. (2010). Quadrennial Defense Review. Report 2010. Waszyngton: Office of the Secretary of Defense. Accessed: https://archive.defense.gov/qdr/QDR%20as%20of%2029JAN10%201600.pdf [30.10.2018].
GB Cabinet Office & Parliament. (2010). Securing Britain in an age of uncertainty : the strategic defence and security review. London: HM Government. Accessed: https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/62482/strategic-defence-security-review.pdf [15.12.2019].
GB Prime Minister & Parliament. (2015). National security strategy and strategic defence and security review 2015: a secure and prosperous United Kingdom. London: HM Governmnet. Accessed: https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/478933/52309_Cm_9161_NSS_SD_Review_web_only.pdf [15.12.2019].
Kalinowska, M., Mijewska, J., & Szymczyk-Golan, M. (2013). Bibliografia rozpraw habilitacyjnych, doktorskich, prac magisterskich, licencjackich i podyplomowych 2011. Accessed: http://biblioteka.aon.edu.pl/bibliografie/Bibliografiapk2011.pdf [31.10.2018].
Kalinowska, M., Mijewska, J., & Szymczyk-Golan, M. (2014). Bibliografia rozpraw habilitacyjnych, doktorskich, prac magisterskich, licencjackich i podyplomowych 2012. a Accessed: http://biblioteka.aon.edu.pl/bibliografie/Bibliografiapk2012.pdf [31.10.2018].
Kalinowska, M., Mijewska, J., & Szymczyk-Golan, M. (2015). Bibliografia rozpraw habilitacyjnych, doktorskich, prac magisterskich, licencjackich i podyplomowych 2013. Accessed: http://biblioteka.aon.edu.pl/bibliografie/Bibliografiapk2013.pdf [31.10.2018].
Karaczun, Z. M., Kindler, J., Kozyra, J., Kundzewicz, Z., Lenart, W., & Suschka, J. (2011). Zmiany klimatu a bezpieczeństwo narodowe Polski. Warszawa: Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki. Accessed: http://old.chronmyklimat.pl/theme/UploadFiles/File/_2012_pliki/02/zmiany_klimatu_a_bezpieczenstwo.pdf [15.12.2019].
Kopczewski, M. (2010). Sposoby ograniczające efekt cieplarniany: element systemu bezpieczeństwa narodowego. Doctrina. Studia społeczno-polityczne, 7, 67-79. Accessed: http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne-r2010-t7/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne-r2010-t7-s67-79/Doctrina_Studia_spoleczno_polityczne-r2010-t7-s67-79.pdf [15.12.2019].
Kulesa, Ł. (2018). Polska polityka bezpieczeństwa: w stronę samotności strategicznej? Warszawa: Fundacja im. Stefana Batorego. Accessed: http://www.batory.org.pl/upload/files/Programy%20operacyjne/Otwarta%20Europa/Lukasz%20Kulesa-Samotnosc%20strategiczna.pdf [31.10.2018].
Lacy, M. J. (2005). Security and Climate Change. International relations and the limits of realism. London: Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203356890.
Malec, M. (2011). Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego, Strategia Bezpieczeństwa Narodowego, Strategiczny Przegląd Obronny: ich zakres i cele. Bezpieczeństwo Narodowe, 1 (17), 115–130.
Ministerstwo Obrony Narodowej. (2009). Strategia obronności Rzeczypospolitej Polskiej. Strategia sektorowa do Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej.
Ministerstwo Obrony Narodowej. (2011). Strategiczny Przegląd Obronny. Profesjonalne Siły Zbrojne RP w nowoczesnym państwie. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej.
Ministerstwo Obrony Narodowej. (2013). Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022: dokument przyjęty uchwałą Rady Ministrów z dnia 9 kwietnia 2013 r. Warszawa: uchwała nr 67 Rady Ministrów. M. P. 2013 poz. 377. Accessed: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20130000377/O/M20130377.pdf [15.12.2019].
Ministerstwo Obrony Narodowej. (2017). Koncepcja Obronna Rzeczypospolitej Polskiej. The Concept of Defence of the Republic of Poland. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej.
NATO. (2010). NATO 2020: Assured Security; Dynamic Engagement. Accessed: https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_63654.htm?selectedLocale=en [5.11.2019].
NATO. (2019). NATO Deputy Secretary General discusses climate change and defence in Helsinki. Accessed: https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_168439.htm?selectedLocale=en [5.11.2019].
Office of the Under Secretary of Defense for Acquisition Technology and Logistics. (2018). Climate-Related Risk to DoD Infrastructure Initial Vulnerability Assessment Survey (SLVAS) Report. Washintgon: U.S. Office of the Under Secretary of Defense for Acquisition Technology and Logistics. Accessed: https://www.hsdl.org/?view&did=807779 [15.12.2019].
Skoneczny, Ł. (2011). Wpływ zmian klimatycznych na bezpieczeństwo Unii Europejskiej: wybrane zagadnienia. Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 5 (3), 55-64.
Stoltenberg, J. (8.08.2019). Speech by NATO Secretary General Jens Stoltenberg at the Institute for Regional Security and the Australian National University's Strategic and Defence Studies Centre, Canberra. Accessed: https://www.nato.int/cps/en/natohq/opinions_168379.htm [5.11.2019].
The Intergovernmental Panel on Climate Change. (2018). Global Warming of 1.5 °C - an IPCC special report. Accessed: https://www.ipcc.ch/report/sr15/ [30.10.2018].
Trump, D. (2017). National security strategy of the United States of America. Washington: The White House. Accessed: https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2017/12/NSS-Final-12-18-2017-0905.pdf [30.10.2018].
US Coast Guard. (2013). United States Coast Guard Arctic strategy. Washington: U.S. Coast Guard Headquarters. Accessed: https://www.uscg.mil/Portals/0/Strategy/cg_arctic_strategy.pdf [15.12.2019].
US House of Representatives. (2007). National Defense Authorization Act for Fiscal Year 2008: conference report to accompany H.R. 1585. (110th Congress, 1st Session). Washington: U.S. Government Publishing Office. Accessed: https://www.govinfo.gov/content/pkg/CRPT-110hrpt477/pdf/CRPT-110hrpt477.pdf [15.12.2019].
US House of Representatives. (2017). National Defense Authorization Act for fiscal year 2018: report of the Committee on Armed Services, House of Representatives, on H.R. 2810. (115th Congress, 1st Session). Washington: U.S. Government Publishing Office. Accessed: https://www.congress.gov/115/crpt/hrpt200/CRPT-115hrpt200.pdf [16.12.2019].
US Navy. (2010). U.S. Navy Climate Change Roadmap. Washington: US Department of the Navy. Accessed: https://www.navy.mil/navydata/documents/CCR.pdf [16.12.2019].
US Navy. (2014). U.S. Navy Arctic roadmap 2014-2030. Washingthon: US Department of the Navy. Accessed: https://www.navy.mil/navydata/documents/USN_artic_roadmap.pdf [16.12.2019].
Wales Summit Declaration. (5.09.2014). Wales Summit Declaration Issued by the Heads of State and Government participating in the meeting of the North Atlantic Council in Wales. NATO Press Release. Accessed: https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_112964.htm?selectedLocale=en [31.10.2018].
Wörner, Manfred. (1989). Final Communiqué. NATO. Accessed: https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_23540.htm?selectedLocale=en [5.11.2019].
Wiech, J. (2018). Klimatyczny rozbiór Polski. Jak zmiany klimatu doprowadziły I Rzeczpospolitą do upadku. Energetyka24. Accessed: https://www.energetyka24.com/autorzy/klimatyczny-rozbior-polski-jak-zmiany-klimatu-doprowadzily-i-rzeczpospolita-do-upadku [30.10.2018].