Pasek boczny artykułu

Pobieranie
PDF
Statystyczny
Read Counter : 67 Pobieranie : 50

Treść głównego artykułu

Abstrakt

W wielu konfliktach zbrojnych na świecie sektor ochrony zdrowia stał się celem ataków, a ich liczba w ostatnich latach znacząco wzrosła. Wpływ i konsekwencje konfliktu zbrojnego na ochronę zdrowia są dalekosiężne i długotrwałe. Poza bezpośrednimi ofiarami konfliktów zbrojnych znacznie niedoszacowane pozostają ofiary pośrednie. Wynikająca z konfliktów niestabilna sytuacja doprowadza do zaniechania programów profilaktycznych, opóźnienia diagnostyki, czy gwałtownego przerwania procesu terapeutycznego, co znacznie obniża rokowanie pacjentów i prowadzi do wzrostu śmiertelności. Masowe migracje, w tym migracje pacjentów, deficyt leków i sprzętu medycznego, przerwane badania podstawowe i kliniczne, obciążenie psychiczne populacji czy braki kadrowe stanowią znamienne obciążenie dla sektora ochrony zdrowia. Celem pracy jest stworzenie studium analitycznego do opracowania zaleceń dla sektora ochrony zdrowia w obliczu kryzysu humanitarnego. W niniejszym artykule przedstawione zostały wyniki przeglądu literatury dotyczącej wpływu konfliktów zbrojnych na sektory ochrony zdrowia. Zebrane materiały poddane zostały krytycznej analizie, dokonano ich syntezy, zaś wnioski osadzone zostały w kontekście bieżącego konfliktu na Ukrainie.

Słowa kluczowe

ekonomika i organizacja ochrony zdrowia ochrona zdrowia konflikty zbrojne urazy związane z wojną zaburzenia związane z walką PTSD uchodźcy Ukraina

Szczegóły artykułu

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.

Licencja

Autor/współautor upoważniony przez pozostałych współautorów do ich reprezentowania (autor korespondencyjny) zgłoszonego „utworu” oświadcza, że przysługują mu autorskie prawa do utworu, które nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem. Utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób, ani nie jest ograniczony prawami na rzecz osób trzecich. Utwór nie był wcześniej publikowany pod tym samym lub innym tytułem, nie stanowi również części innej publikacji. Utwór nie jest obecnie przedmiotem postępowania w innym wydawnictwie.

Autor/Współautor zgłasza utwór do publikacji w czasopiśmie „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” i tym samym potwierdza, że:

  1. Utwór został przygotowany zgodnie z zasadami edytorskimi obowiązującymi w czasopiśmie.
  2. Utwór zawiera informacje o źródłach finansowania badań, które stanowiły podstawę jego opracowania.
  3. Wyraża zgodę na przekazanie utworu do podwójnej recenzji, na podstawie której redakcja podejmie decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu utworu do publikacji.
  4. Wyraża zgodę na dokonanie przez redakcję koniecznych zmian utworu wynikających z opracowania redakcyjnego.
  5. Zobowiązuje się do niezwłocznego dokonania korekty autorskiej utworu, po jego akceptacji przez redakcję. Niedokonanie korekty autorskiej w terminie 14 dni od daty otrzymania materiałów, traktowane będzie za zgodę na wydanie utworu w postaci przekazanej do korekty.

Autor/Współautor udziela Dolnośląskiej Szkole Wyższej nieodpłatnej, nieograniczonej terytorialnie i czasowo nieodpłatnej licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu pod warunkiem jego przyjęcia do opublikowania w czasopiśmie „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego”, na następujących polach eksploatacji:

  1. Utrwalanie, zwielokrotnianie i wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową i zapisu elektronicznego.
  2. Obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono: wprowadzanie do obrotu, sprzedaż, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, również w sieci Internet.
  3. Włączenie utworu w skład utworu zbiorowego.
  4. Tłumaczenia na inne języki i rozpowszechniania tych tłumaczeń.

Autor/Współautor wyraża zgodę na udostępnianie utworu przez Dolnośląską Szkołę Wyższą na licencji:
Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe,
której pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode

Jak cytować
Guziak, M., & Bastrzyk, Z. (2023). Sektor ochrony zdrowia w obliczu konfliktu zbrojnego. Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego, 17(1), 33-50. https://doi.org/10.34862/rbm.2023.1.3

Referencje

  1. Abbara, A., Ekzayez, A. (2021). Healthcare leadership in Syria during armed conflict and the pandemic. BMJ Global Health, 6(5), 1–3. https://doi.org/10.1136/bmjgh-2021-005697
  2. Abbara, A., Orcutt, M., Gabbar, O. (2015). Syria’s lost generation of doctors. BMJ Global Health, 350, 2–3. https://doi.org/10.1136/bmj.h3479
  3. Ahsan, S. (2022). Ukrainian health workers respond to war. Lancet, 399(10328), 896. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(22)00413-5
  4. Al Ruthia, Y. S., Al Kofide, H., Al Ajmi, R., Balkhi, B., Alghamdi, A., Al Nasser, A., Alayed, A., Alshammari, M., Alsuhaibani, D., Alathbah, A. (2017). Drug shortages in large hospitals in Riyadh: A cross-sectional study. Annals of Saudi Medicine, 37(5), 375–385. https://doi.org/10.5144/0256-4947.2017.375
  5. Alghatrif, M., Darwish, M., Alzoubi, Z., Shawar, Y. R. (2022). Power dynamics and health initiative design as determinants of peacebuilding: A case study of the Syrian conflict. BMJ Global Health, 7, 1–7. https://doi.org/10.1136/bmjgh-2021-007745
  6. Aljadeed, R., Alruthia, Y., Balkhi, B., Sales, I., Alwhaibi, M., Almohammed, O., Alotaibi, A. J., Alrumaih, A. M., Asiri, Y. (2021). The impact of covid-19 on essential medicines and personal protective equipment availability and prices in Saudi Arabia. Healthcare, 9(3), 1–14. https://doi.org/10.3390/healthcare9030290
  7. Alwan, N., Kerr, D. (2018). Cancer control in war-torn Iraq. Lancet Oncology, 19(3), 291–292. https://doi.org/10.1016/S1470-2045(18)30135-9
  8. Bertone, M. P., Jowett, M., Dale, E., Witter, S. (2019). Health financing in fragile and conflict-affected settings: What do we know, seven years on?. Social Science and Medicine, 232, 209–219. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2019.04.019
  9. Blaine, K. P., Press, C., Lau, K., Sliwa, J., Rao, V. K., Hill, C. (2016). Comparative effectiveness of epsilon-aminocaproic acid and tranexamic acid on postoperative bleeding following cardiac surgery during a national medication shortage. Journal of Clinical Anesthesia, 35, 516–523. https://doi.org/10.1016/j.jclinane.2016.08.037
  10. Bosurgi, R., Davidson, C., Gaynor-Brook, L., Moyer, C., Odeny, B., Turner, R. (2022). Ukraine conflict: Prioritizing lives and health. PLoS Medicine, 19(5), 4–5. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1004007
  11. Bou-Karroum, L., El-Harakeh, A., Kassamany, I., Ismail, H., ElArnaout, N., Charide, R., Madi, F., Jamali, S., Martineau, T., ElJardali, F., Akl, E. A. (2020). Health care workers in conflict and postconflict settings: Systematic mapping of the evidence. PLoS ONE, 15(5), 1–35. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0233757
  12. Bradby, H., Humphris, R., Newall, D., Phillimore, J. (2015). Public health aspects of migrant health: a review of the evidence on health status for refugees and asylum seekers in the European Region. WHO Regional Office for Europe (Health Evidence Network Synthesis Report 44). https://apps.who.int/iris/rest/bitstreams/1479287/retrieve
  13. Buhmann, C., Barbara, J. S., Arya, N., Melf, K. (2010). The roles of the health sector and health workers before, during and after violent conflict. Medicine, Conflict and Survival, 26(1), 4–23. https://doi.org/10.1080/13623690903553202
  14. Caglevic, C., Rolfo, C., Gil-Bazo, I., Cardona, A., Sapunar, J., Hirsch, F. R., Gandara, D. R., Morgan, G., Novello, S., Garassino, M.-C., Mountzios, G., Leighl, N. B., Bretel, D., Arrieta, O., Addeo, A., Liu, S. V, Corrales, L., Subbiah, V., Aboitiz, F., … Zielinski, C. (2022). The Armed Conflict and the Impact on Patients With Cancer in Ukraine: Urgent Considerations review articles abstract. JCO Global Oncology, 8, e2200123. https://doi.org/10.1200/GO.22.00123
  15. Chen, A. (2022). “Doctors ask me to feed my kids-but how?” The Russia-Ukraine war hits Syrian refugees in Lebanon. BMJ, 377, 1–2. https://doi.org/10.1136/bmj.o1185
  16. Chiarenza, A., Dauvrin, M., Chiesa, V., Baatout, S., Verrept, H. (2019). Supporting access to healthcare for refugees and migrants in European countries under particular migratory pressure. BMC Health Services Research, 19(1), 1–14. https://doi.org/10.1186/s12913-019-4353-1
  17. CIA. (2014). The World Fact Book 2022. Dostęp: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/ukraine/ [08.02.2023].
  18. Cohen, D. B., Davies, G., Malwafu, W., Mangochi, H., Joekes, E., Greenwood, S., Corbett, L., Squire, S. B. (2019). Poor outcomes in recurrent tuberculosis: More than just drug resistance? PloS One, 14(5), e0215855. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0215855
  19. Dalton, M. K., Jarman, M. P., Manful, A., Koehlmoos, T. P., Cooper, Z., Weissman, J. S., Schoenfeld, A. J. (2023). The Hidden Costs of War: Healthcare Utilization among Individuals Sustaining Combat-related Trauma (2007-2018). Annals of Surgery, 277(1), 159–164. https://doi.org/10.1097/SLA.0000000000004844
  20. De Vos, Ch., Gallina, A., Kovtoniuk, P., Poltavets, U., Romy, J., Rusnak, D., Wille, Ch. (2023). Destruction and Devastation. One Year of Russia’s Assault on Ukraine’s Health Care System. Dostęp: https://phr.org/wp-content/uploads/2023/02/REPORT-Destruction-and-Devastation-Ukraine-Feb-21-2023-ENG-WebOptimized.pdf [28.02.2023].
  21. Dewachi, O., Skelton, M., Nguyen, V. K., Fouad, F. M., Sitta, G. A., Maasri, Z., Giacaman, R. (2014). Changing therapeutic geographies of the Iraqi and Syrian wars. The Lancet, 383(9915), 449–457. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(13)62299-0
  22. Elnakib, S., Elaraby, S., Othman, F., BaSaleem, H., Abdulghani AlShawafi, N. A., Saleh Al-Gawfi, I. A., Shafique, F., Al-Kubati, E., Rafique, N., Tappis, H. (2021). Providing care under extreme adversity: The impact of the Yemen conflict on the personal and professional lives of health workers. Social Science and Medicine, 272, 113751. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2021.113751
  23. Fardousi, N., Douedari, Y., Howard, N. (2019). Healthcare under siege: A qualitative study of health-worker responses to targeting and besiegement in Syria. BMJ Open, 9(9), 1–12. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2019-029651
  24. Fouad, F. M., Sparrow, A., Tarakji, A., Alameddine, M., El-Jardali, F., Coutts, A. P., El Arnaout, N., Karroum, L. B., Jawad, M., Roborgh, S., Abbara, A., Alhalabi, F., AlMasri, I., Jabbour, S. (2017). Health workers and the weaponisation of health care in Syria: a preliminary inquiry for The Lancet–American University of Beirut Commission on Syria. Lancet, 390(10111), 2516–2526. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(17)30741-9
  25. Geiling, J., Rosen, J. M., Edwards, R. D. (2012). Medical costs of war in 2035: Long-term care challenges for veterans of Iraq and Afghanistan. Military Medicine, 177(11), 1235–1244. https://doi.org/10.7205/MILMED-D-12-00031
  26. George, A. S., Campbell, J., Ghaffar, A., Abimbola, S., AbuAlRub, R., Bhatnagar, A., Dieleman, M., Kwamie, A., Govender, V., Huicho, L., Lehmann, U., Martineau, T., Paina, L., Prashanth, N. S., Roberton, T., Rao, K. D., Scott, K., Sriram, V., Topp, S., Witter, S. (2018). Advancing the science behind human resources for health: Highlights from the Health Policy and Systems Research Reader on Human Resources for Health. Human Resources for Health, 16(1), 1–8. https://doi.org/10.1186/s12960-018-0302-z
  27. Harrell, M., Selvaraj, S. A., Edgar, M. (2020). DANGER! crisis health workers at risk. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(15), 1–12. https://doi.org/10.3390/ijerph17155270
  28. Help Age Moldova. (2022, 10 marca). Rapid Needs Assessment of Older Refugees. Dostęp: https://reliefweb.int/report/ukraine/moldova-rapid-needs-assessment-older-refugees-10-march-2022 [10.02.2023].
  29. Hogerzeil, H. V. (2006). Essential medicines and human rights: what can they learn from each other? Bulletin of the World Health Organization, 84(5), 371–375. https://doi.org/10.2471/blt.06.031153
  30. Hryhorenko, L., Shchudro, S., Shevchenko, A., Rublevska, N., Zaitsev, V. (2017). Prevalence of diseases among adolescent population in dnepropetrovsk region (Ukraine), correlated with drinking water quality deterioration. Georgian Medical News, (272), 91–96. Dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29227266/ [15.02.2023].
  31. International Diabetes Federation Europe. (2023). IDF Europe members; Ukraine. Dostep: https://idf.org/our-network/regions-members/europe/members/164-ukraine.html [18.02.2023].
  32. Javanbakht, A. (2022). Addressing war trauma in Ukrainian refugees before it is too late. In European Journal of Psychotraumatology, 13(2). https://doi.org/10.1080/20008066.2022.2104009
  33. Jawad, M., Millett, C., Sullivan, R., Alturki, F., Roberts, B., Vamos, E.P. (2020). The impact of armed conflict on cancer among civilian populations in low- and middle-income countries: a systematic review. Ecancermedicalscience, 14, 1039. https://doi.org/10.3332/ecancer.2020.1039
  34. Kaakeh, R., Sweet, B. V, Reilly, C., Bush, C., DeLoach, S., Higgins, B., Clark, A. M., Stevenson, J. (2011). Impact of drug shortages on U.S. health systems. American Journal of Health-System Pharmacy, 68(19), 1811–1819. https://doi.org/10.2146/ajhp110210
  35. Kardas, P., van Boven, J. F. M., Pinnock, H., Menditto, E., Wettermark, B., Tsiligianni, I., Ágh, T. (2021). Disparities in European healthcare system approaches to maintaining continuity of medication for non-communicable diseases during the COVID-19 outbreak. Lancet Regional Health - Europe, 4, 3–5. https://doi.org/10.1016/j.lanepe.2021.100099
  36. Khanyk, N., Hromovyk, B., Levytska, O., Agh, T., Wettermark, B., Kardas, P. (2022). The impact of the war on maintenance of long-term therapies in Ukraine. Frontiers in Pharmacology, 13, 1–8. https://doi.org/10.3389/fphar.2022.1024046
  37. Kozhukhov, S., Dovganych, N., Smolanka, I., Kryachok, I., Kovalyov, O. (2022). Cancer and War in Ukraine: How the World Can Help Win This Battle. JACC: CardioOncology, 4(2), 279–282. https://doi.org/10.1016/j.jaccao.2022.04.001
  38. Kruk, M. E., Freedman, L. P., Anglin, G. A., Waldman, R. J. (2010). Rebuilding health systems to improve health and promote statebuilding in post-conflict countries: A theoretical framework and research agenda. Social Science and Medicine, 70(1), 89–97. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2009.09.042
  39. Lafta, R. K., Al-Nuaimi, M. A. (2019). War or health: a four-decade armed conflict in Iraq. Medicine, Conflict and Survival, 35(3), 209–226. https://doi.org/10.1080/13623699.2019.1670431
  40. Lewtak, K., Kanecki, K., Tyszko, P., Goryński, P., Bogdan, M., Nitsch-Osuch, A. (2022). Ukraine war refugees - threats and new challenges for healthcare in Poland. Journal of Hospital Infection, 125, 37–43. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.jhin.2022.04.006
  41. Lin, T. K., Werner, K., Kak, M., Herbst, C. H. (2023). Health-care worker retention in post-conflict settings: a systematic literature review. Health Policy and Planning, 38(1), 109–121. https://doi.org/10.1093/heapol/czac090
  42. Loboda, A., Smiyan, O., Popov, S., Petrashenko, V., Zaitsev, I., Redko, O., Zahorodnii, M., Kasyan, S. (2020). Child health care system in Ukraine. Turkish Archives of Pediatrics, 55(1), S98–S104. https://doi.org/10.14744/TurkPediatriArs.2020.82997
  43. Ludvigsson, J. F., Loboda, A. (2022). Systematic review of health and disease in Ukrainian children highlights poor child health and challenges for those treating refugees. Acta Paediatrica, International Journal of Paediatrics, 111(7), 1341–1353. https://doi.org/10.1111/apa.16370
  44. Łubiński, P. (2014). Ochrona Rannych, Chorych. Personel Medyczny i Duchowny. W: Z. Falkowski, M. Marcinko (red.), Międzynarodowe Prawo Humanitarne Konfliktów Zbrojnych (s. 169–184). Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej. Dostęp: https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/13244/Ochrona_rannych_chorych_personel_medyczny.pdf?sequence=1 [08.02.2023].
  45. MacKenbach, J. P., McKee, M. (2013). A comparative analysis of health policy performance in 43 European countries. European Journal of Public Health, 23(2), 195–201. https://doi.org/10.1093/eurpub/cks192
  46. Mahase, E. (2023). Ukraine: Over 700 recorded attacks on health facilities and workers in year since Russia invasion. BMJ, 380, p451. https://doi.org/10.1136/bmj.p451
  47. Mann, J. M., Gostin, L., Gruskin, S., Brennan, T., Lazzarini, Z., Fineberg, H. (2017). Health and human rights. W: M. J. Selgelid, T. Pogge (red.), Health Rights (s. 113–126). Routledge.
  48. Mattar, S., Gellatly, R. (2022). Refugee mental health: Culturally relevant considerations. Current Opinion in Psychology, 47, 101429. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2022.101429
  49. McLaughlin, M., Kotis, D., Thomson, K., Harrison, M., Fennessy, G., Postelnick, M., Scheetz, M. H. (2013). Effects on patient care caused by drug shortages: a survey. Journal of Managed Care Pharmacy, 19(9), 783–788. https://doi.org/10.18553/jmcp.2013.19.9.783
  50. Michlig, G. J., Lafta, R., Al-Nuaimi, M., Burnham, G. (2019). Providing healthcare under ISIS: A qualitative analysis of healthcare worker experiences in Mosul, Iraq between June 2014 and June 2017. Global Public Health, 14(10), 1414–1427. https://doi.org/10.1080/17441692.2019.1609061
  51. Mills, A. (2014). Health Care Systems in Low- and Middle-Income Countries. New England Journal of Medicine, 370(6), 552–557. https://doi.org/10.1056/nejmra1110897
  52. Mired, D., Johnson, S., Tamamyan, G. (2020). Cancer disparities in war-torn and post-war regions. Nature Reviews Cancer, 20(7), 359–360. https://doi.org/10.1038/s41568-020-0274-x
  53. Morina, N., Stam, K., Pollet, T. V, Priebe, S. (2018). Prevalence of depression and posttraumatic stress disorder in adult civilian survivors of war who stay in war-afflicted regions. A systematic review and meta-analysis of epidemiological studies. Journal of Affective Disorders, 239, 328–338. https://doi.org/10.1016/j.jad.2018.07.027
  54. Munslow, B. (2019). Humanitarianism under attack. International Health, 11(5), 358–360. https://doi.org/10.1093/inthealth/ihz065
  55. Murphy, A., Fuhr, D., Roberts, B., Jarvis, C. I., Tarasenko, A., McKee, M. (2022). The health needs of refugees from Ukraine. BMJ, 377, 1–2. https://doi.org/10.1136/bmj.o864
  56. Murphy, A., Levchuk, N., Stickley, A., Roberts, B., McKee, M. (2013). A country divided? Regional variation in mortality in Ukraine. International Journal of Public Health, 58(6), 837–844. https://doi.org/10.1007/s00038-013-0457-2
  57. Muyinda, H., Mugisha, J. (2015). Stock-outs, uncertainty and improvisation in access to healthcare in war-torn Northern Uganda. Social Science and Medicine, 146, 316–323. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2015.10.022
  58. Narodowy Fundusz Zdrowia [NFZ]. (2022). Dla pacjenta z Ukrainy. Dostęp: https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/infolinia-nfz-dla-pacjentow-onkologicznych-z-ukrainy,8156.html [17.02.2023].
  59. National Cancer Institute of Ukraine. (2022). Cancer in ukraine 2020-2021. Incidence, mortality, prevalence and other relevant statistics. Bulletin of the National Cancer Registry of Ukraine, 23. Dostęp: http://www.ncru.inf.ua/publications/BULL_23/PDF_E/BULL_Eng_23.pdf [17.02.2023].
  60. Nowak, A. C., Namer, Y., Hornberg, C. (2022). Health Care for Refugees in Europe: A Scoping Review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(3). https://doi.org/10.3390/ijerph19031278
  61. OCHA. (2023). Ukraine humanitarian response - key achievements in 2022. European Civil Protection and Humanitarian Aid Operations. Dostęp: https://reports.unocha.org/en/country/ukraine/ [17.02.2023].
  62. OECD. (2018). States of Fragility 2018: Highlights. OECD. Dostęp: https://www.oecd.org/dac/conflict-fragility-resilience/docs/OECD%20Highlights%20documents_web.pdf [17.02.2023].
  63. Parkhomenko, A. (2023). Russia’s War in Ukraine and Cardiovascular Health Care. Circulation, 147(10), 779–781. https://doi.org/10.1161/CIRCULATIONAHA.122.063196
  64. Pauwels, K., Huys, I., Casteels, M., Simoens, S. (2014). Drug shortages in European countries: A trade-off between market attractiveness and cost containment?. BMC Health Services Research, 14(1). https://doi.org/10.1186/1472-6963-14-438
  65. Peñuela-O’Brien, E., Wan, M. W., Edge, D., Berry, K. (2022). Health professionals’ experiences of and attitudes towards mental healthcare for migrants and refugees in Europe: A qualitative systematic review. Transcultural Psychiatry, 60(1) https://doi.org/10.1177/13634615211067360
  66. Rayes, D., Meiqari, L., Yamout, R., Abbara, A., Nuwayhid, I., Jabbour, S., Abouzeid, M. (2021). Policies on return and reintegration of displaced healthcare workers towards rebuilding conflict-affected health systems: a review for The Lancet-AUB Commission on Syria. Conflict and Health, 15(1), 1–12. https://doi.org/10.1186/s13031-021-00367-4
  67. Rechel, B., Richardson, E., McKee, M. (2014). Trends in health systems in the former Soviet countries. European Journal of Public Health, 24(suppl 2). https://doi.org/10.1093/eurpub/cku162.088
  68. Riad, A., Drobov, A., Krobot, M., Antalová, N., Alkasaby, M. A., Peřina, A., Koščík, M. (2022). Mental Health Burden of the Russian–Ukrainian War 2022 (RUW-22): Anxiety and Depression Levels among Young Adults in Central Europe. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(14). https://doi.org/10.3390/ijerph19148418
  69. Rider, A. E., Templet, D. J., Daley, M. J., Shuman, C., Smith, L. V. (2013). Clinical dilemmas and a review of strategies to manage drug shortages. Journal of Pharmacy Practice, 26(3), 183–191. https://doi.org/10.1177/0897190013482332
  70. Roth, G. A., Abate, D., Abate, K. H., Abay, S. M., Abbafati, C., Abbasi, N., Abbastabar, H., Abd-Allah, F., Abdela, J., Abdelalim, A., Abdollahpour, I., Abdulkader, R. S., Abebe, H. T., Abebe, M., Abebe, Z., Abejie, A. N., Abera, S. F., Abil, O. Z., Abraha, H. N., … Murray, C. J. L. (2018). Global, regional, and national age-sex-specific mortality for 282 causes of death in 195 countries and territories, 1980–2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. Lancet, 392(10159), 1736–1788. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(18)32203-7
  71. Rubenstein, L. (2020). War, political conflict, and the right to health. Health and Human Rights, 22(1), 339–341. Dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7348453/ [10.02.2023].
  72. Rushton, S., Devkota, B. (2020). Choosing not to weaponize healthcare: politics and health service delivery during Nepal’s civil war, 1996-2006. Medicine, Conflict and Survival, 00(00), 212–231. https://doi.org/10.1080/13623699.2020.1794366
  73. Safeguarding Health in Conflict Coalition. (2018). Impunity Remains: Attacks on Health Care in 23 Countries in Conflict. Dostęp: https://www.safeguardinghealth.org/sites/shcc/files/SHCC2019final.pdf [18.02.2023].
  74. Sahloul, M. Z., Monla-Hassan, J., Sankari, A., Kherallah, M., Atassi, B., Badr, S., Abbara, A., Sparrow, A. (2016). War is the enemy of health pulmonary, critical care, and sleep medicine in war-torn Syria. Annals of the American Thoracic Society, 13(2), 147–155. https://doi.org/10.1513/AnnalsATS.201510-661PS
  75. Schumacher, L., Bonnabry, P., Widmer, N. (2021). Emergency and Disaster Preparedness of European Hospital Pharmacists: A Survey. Disaster Medicine and Public Health Preparedness, 15(1), 25–33. https://doi.org/10.1017/dmp.2019.112
  76. Shahabi, S., Fazlalizadeh, H., Stedman, J., Chuang, L., Shariftabrizi, A., Ram, R. (2015). The impact of international economic sanctions on Iranian cancer healthcare. Health Policy, 119(10), 1309–1318. https://doi.org/10.1016/j.healthpol.2015.08.012
  77. Shukar, S., Zahoor, F., Hayat, K., Saeed, A., Gillani, A. H., Omer, S., Hu, S., Babar, Z. U. D., Fang, Y., Yang, C. (2021). Drug Shortage: Causes, Impact, and Mitigation Strategies. Frontiers in Pharmacology, 12, 1–18. https://doi.org/10.3389/fphar.2021.693426
  78. Świerczyńska, K. (2022, 30 marca). Jaki wpływ na polską onkologię ma wojna na Ukrainie? Co najmniej 20 tysięcy pacjentów więcej. Wprost Zdrowie. Dostep: https://zdrowie.wprost.pl/strefa-pacjenta/nowotwory/10672243/jaki-wplyw-na-polska-onkologie-ma-wojna-na-ukrainie-co-najmniej-20-tysiecy-pacjentow-wiecej.html [19.02.2023].
  79. Tambor, M., Pavlova, M., Rechel, B., Golinowska, S., Sowada, C., Groot, W. (2014). The inability to pay for health services in Central and Eastern Europe: Evidence from six countries. European Journal of Public Health, 24(3), 378–385. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckt118
  80. Tolia, M., Kamposioras, K., Symvoulakis, E. K., Mauri, D., Skouras, P., Schizas, D., Charalampakis, N., Kokakis, I., Matthaios, D., Gazouli, I., Ferentinos, K., Girvalaki, C., Apostolidis, K. (2022). Cancer patient care during different war times; is the response too slow?. ESMO Open, 7(4), 100557. The Authors. https://doi.org/10.1016/j.esmoop.2022.100557
  81. Uğurluer, G., Özyar, E., Corapcioglu, F., Miller, R. C. (2022). Psychosocial Impact of the War in Ukraine on Pediatric Cancer Patients and Their Families Receiving Oncological Care Outside Their Country at the Onset of Hostilities. Advances in Radiation Oncology, 7(4), 1–3. https://doi.org/10.1016/j.adro.2022.100957
  82. UNHCR. (2021). United Nations High Commissioner for Refugees. Global trends—forced displacement. Dostęp: https://www.unhcr.org/figures-at-a-glance.html [18.02.2023].
  83. UNHCR. (2023). Ukraine refugee situation. Dostęp: https://data.unhcr.org/en/situations/ukraine [18.02.2023].
  84. UNHCR, UNICEF, WFP, Interagency Coordination - Lebanon. (2021). Vulnerability Assessment for Syrian Refugees (VASyR) 2021. Dostęp: https://reliefweb.int/report/lebanon/vasyr-2021-vulnerability-assessment-syrian-refugees-lebanon [18.02.2023].
  85. UNICEF. (2021). The state of the world’s children 2021. Dostęp: https://www.unicef.org/media/114636/file/SOWC-2021-full-report-English.pdf [18.02.2023].
  86. UNICEF. (2022). More than half of Ukraine’s children displaced after one month of war. Dostep: https://www.unicef.org/press-releases/more-half-ukraines-children-displaced-after-one-month-war [18.02.2023].
  87. War in Ukraine Disrupts Trials, Cancer Care. (2022). Cancer Discovery, 12(5), 1178. https://doi.org/10.1158/2159-8290.CD-ND2022-0004
  88. WHO. (2016). Working for health and growth: investing in the health workforce. Report of the High-Level Commission on Health Employment and Economic Growth. Dostęp: https://www.who.int/publications/i/item/9789241511308 [20.02.2023].
  89. Yang, C., Wu, L., Cai, W., Zhu, W., Shen, Q., Li, Z., Fang, Y. (2016). Current situation, determinants, and solutions to drug shortages in Shaanxi Province, China: A qualitative study. PLoS ONE, 11(10), 1–16. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0165183
  90. Zimmerman, H. L., Mülhausen, M., Tuck, E. (2019). Attacks on healthcare in conflict: generating attention in the modern information landscape. Medicine, Conflict and Survival, 35(1), 12–42. https://doi.org/10.1080/13623699.2019.1573801