Treść głównego artykułu
Abstrakt
Rosja dąży do transformacji postzimnowojennego ładu światowego opartego na dominującej pozycji Stanów Zjednoczonych do układu z wieloma wzajemnie równoważącymi się biegunami. Inwazja Rosji na Ukrainę w lutym 2022 r. wpisuje się w ten proces. Będzie ona miała daleko idące skutki nie tylko w relacjach między Moskwą a Kijowem, ale także w skali regionalnej i globalnej. Opisanie całego spektrum czynników oddziałujących na międzynarodową pozycję Rosji, zarówno w sposób bezpośredni, jak i pośredni, jest wyzwaniem. Artykuł odnosi się więc do najważniejszych z nich w kontekście wojny na Ukrainie. Dokonuje ich przeglądu zarówno w perspektywie regionalnej (pozycji Rosji na Kaukazie, w państwach Azji Centralnej, znaczenie Białorusi), jak i globalnej (relacje z kolektywnym Zachodem, Chinami, państwami globalnego Południa).
Słowa kluczowe
Szczegóły artykułu
Prawa autorskie (c) 2023 Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
Licencja
Autor/współautor upoważniony przez pozostałych współautorów do ich reprezentowania (autor korespondencyjny) zgłoszonego „utworu” oświadcza, że przysługują mu autorskie prawa do utworu, które nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem. Utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób, ani nie jest ograniczony prawami na rzecz osób trzecich. Utwór nie był wcześniej publikowany pod tym samym lub innym tytułem, nie stanowi również części innej publikacji. Utwór nie jest obecnie przedmiotem postępowania w innym wydawnictwie.
Autor/Współautor zgłasza utwór do publikacji w czasopiśmie „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” i tym samym potwierdza, że:
- Utwór został przygotowany zgodnie z zasadami edytorskimi obowiązującymi w czasopiśmie.
- Utwór zawiera informacje o źródłach finansowania badań, które stanowiły podstawę jego opracowania.
- Wyraża zgodę na przekazanie utworu do podwójnej recenzji, na podstawie której redakcja podejmie decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu utworu do publikacji.
- Wyraża zgodę na dokonanie przez redakcję koniecznych zmian utworu wynikających z opracowania redakcyjnego.
- Zobowiązuje się do niezwłocznego dokonania korekty autorskiej utworu, po jego akceptacji przez redakcję. Niedokonanie korekty autorskiej w terminie 14 dni od daty otrzymania materiałów, traktowane będzie za zgodę na wydanie utworu w postaci przekazanej do korekty.
Autor/Współautor zachowują prawa autorskie i prawa do publikacji, ale przenoszą prawo do pierwszej publikacji na czasopismo.
Autor/Współautor wyraża zgodę na udostępnianie utworu przez Uniwersytet Dolnośląski DSW na licencji:
Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe,
której pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode
Bibliografia
- Ambroziak, Ł., Arak, P., Baszczak, Ł., Juszczak, A., Kopiński, D., Leszczyński, P., Maj, M., & Wąsiński, M. (2022). Dekada bezpieczeństwa ekonomicznego. Od offshoringu do częściowego friendshoringu. Polski Instytut Ekonomiczny. Dostęp: https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2022/09/PIE-Raport_Friendshoring_2022.pdf [10.07.2023].
- Areshev, A. (2020). Turkey’s Activity in the Caucasus. Ankara’s Regional Ambitions Move into High Gear. Russia in Global Affairs, 18(4), 56–60. https://doi.org/10.31278/1810-6374-2020-18-4-56-60
- Barabanov, O., Bordachev, T., Lissovolik, Y., Lukyanov, F., Sushentsov, A., & Timofeev, I. (2022, 24 października). A World Without Superpowers, The Annual Report of the Valdai Discussion Club. The Foundation for Development and Support of the Valdai Discussion Club. Dostęp: https://valdaiclub.com/a/reports/a-world-without-superpowers/ [20.06.2023].
- Bogusz, M., Jakóbowski, J., & Rodkiewicz, W. (2021). Oś Pekin – Moskwa. Fundamenty asymetrycznego Sojuszu (Raport OSW). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/Raport-OSW_Os-Pekin-Moskwa_net_1.pdf [21.06.2023].
- Bogusz, M., Jakóbowski, J., & Rodkiewicz, W. (2022, 23 lutego). Koniec gry pozorów: demonstracyjna koordynacja między Pekinem i Moskwą (Komentarze OSW nr 428). Ośrodek Studiów Wschodnich. https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/komentarze_428.pdf [21.06.2023].
- Bogusz, M., & Popławski, M. (2023, 22 maja). Szczyt Chiny–Azja Centralna. Pekin wciąż skazany na współpracę z Moskwą (Analizy OSW). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2023-05-22/szczyt-chiny-azja-centralna-pekin-wciaz-skazany-na-wspolprace-z [20.06.2023].
- Budzisz, M. (2022). Samotność strategiczna Polski. Zona Zero.
- Czachor, R. (2022). Ewolucja Strategii bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej w latach 2015–2021. Ujęcie normatywne. Nowa Polityka Wschodnia, 3(34), 9–26. https://doi.org/10.15804/npw20223401
- Czerep, J. (2022, 22 kwietnia). Wojna Rosji z Ukrainą wymusi przyspieszenie reform produkcji żywności w Afryce. Biuletyn PISM, (69(2488). Dostęp: https://www.pism.pl/publikacje/wojna-rosji-z-ukraina-wymusi-przyspieszenie-reform-produkcji-zywnosci-w-afryce [20.06.2023].
- Domańska, M. (2023, 17 lutego). Neototalitarny projekt Putina: sytuacja polityczna w Rosji (Komentarze OSW nr 489). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/Komentarz_OSW_489.pdf [20.06.2023].
- Hudson, J., & Galouchka, A. (2023, 24 lipca). Ukraine remains defiant as Russia pounds Odessa and grain facilities. Washinton Post. Dostęp: https://www.washingtonpost.com/world/2023/07/24/odessa-ukraine-cathedral-attack/ [25.07.2023].
- Jasiński, Ł. (2022, 16 marca). Niemcy wobec rosyjskiej agresji na Ukrainę (Komentarz PISM nr 61). Polski Instytut Spraw Międzynarodowych. Dostęp: https://www.pism.pl/publikacje/niemcy-wobec-rosyjskiej-agresji-na-ukraine [22.07.2023].
- Karaganov, S. (2023, 13 czerwca). The use of nuclear weapons can save humanity from a global catastrophe. Profile. Dostęp: https://profile.ru/politics/primenenie-yadernogo-oruzhiya-mozhet-uberech-chelovechestvo-ot-globalnoj-katastrofy-1338893/ [01.07.2023].
- Karbowicz, E. (2023, 1 czerwca). Macron przeprosił w imieniu Francji za pogardliwe traktowanie Europy Wschodniej. Dziennik Gazeta Prawna. https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/swiat/artykuly/8727122,macron-francja-nie-sluchala-europy-wschodniej-i-przeprosil-za-pogardliwe-traktowanie.html [23.07.2023].
- Kardaś, S. (2022, 5 grudnia). Pułap cenowy na rosyjską ropę: UE łagodzi sankcje wobec Rosji (Analizy OSW). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2022-12-05/pulap-cenowy-na-rosyjska-rope-ue-lagodzi-sankcje-wobec-rosji [21.06.2023].
- Kardaś, S. (2023, 5 stycznia). Cisza przed burzą. Stan i perspektywy sektora naftowego Rosji (Komentarze OSW nr 479). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/Komentarze%20OSW%20479.pdf [10.07.2023].
- Koczan, M. (2023). Czynniki determinujące kontynuowanie wojny rosyjsko-ukraińskiej. Nowa Polityka Wschodnia, 2(37), 110–124. https://doi.org/10.15804/npw20233705
- Korostnikov, M. (2023, 6 lipca). Is Russia Really Becoming China’s Vassal? Carnegie Endowment for International Peace. Dostęp: https://carnegieendowment.org/politika/90135 [18.07.2023].
- Lukyanov, F.A. (2022, 14 października). Ukraine, Russia, and the New World Order. Russia in Global Affairs. https://eng.globalaffairs.ru/articles/ukraine-russia-world-order/ [28.02.2023].
- Leżniewa, L. (2023, 27 lipca). Strany Zapada chinyat prepyatstviya postavkam nashego zerna i udobreniy. Izviestija. Dostęp: https://iz.ru/1550425/liubov-lezhneva/strany-zapada-chiniat-prepiatstviia-postavkam-nashego-zerna-i-udobrenii [27.07.2023].
- Menkiszak, M. (2014, 27 marca). Doktryna Putina: Tworzenie koncepcyjnych podstaw rosyjskiej dominacji na obszarze postradzieckim (Komentarze OSW nr 131). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/komentarze_131.pdf [22.06.2023].
- Miedwiediew, D. (2023, 27 lutego). Tochki nevozvrata. Izviestija. Dostęp: https://iz.ru/1475574/dmitrii-medvedev/tochki-nevozvrata [23.07.2023].
- Roszak, M. (2022, 18 kwietnia). Prorosyjski dystans Afryki. Na stole amerykański imperializm vs wyzwolenie od kolonializmu. Dziennik Gazeta Prawna. Dostęp: https://www.gazetaprawna.pl/magazyn-na-weekend/artykuly/8402163,prorosyjskie-postawy-afryka-kolonializm-imperializm-rosja-usa.html [28.07.2023].
- Rzeczycki, M. J. (2022, 11 marca). To, co robi Watykan wobec inwazji Rosji na Ukrainę, jest po prostu złe. Więź. Dostęp: https://wiez.pl/2022/03/11/to-co-robi-watykan-wobec-inwazji-rosji-na-ukraine-jest-po-prostu-zle/ [19.07.2023].
- Sołkiewicz, H., & Szubrycht, T. (2018a). Analiza strategiczna – proces reorganizacji rosyjskich sił zbrojnych w latach 2009–2014. W P. Mickiewicz (red.), Rosyjska myśl strategiczna i potencjał militarny w XX wieku (s. 176–194). Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Sołkiewicz, H., & Szubrycht, T. (2018b). Analiza strategiczna – proces reorganizacji rosyjskich sił zbrojnych w latach 2014–2017. W P. Mickiewicz (red.), Rosyjska myśl strategiczna i potencjał militarny w XX wieku (s. 242–261). Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Strachota, K. (2022, 10 stycznia). Kazachstan: interwencja OUBZ i pacyfikacja protestów (Analizy OSW). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2022-01-10/kazachstan-interwencja-oubz-i-pacyfikacja-protestow [14.07.2023].
- Sykulski, L. (2020). Główne kierunki rosyjskiej narracji strategicznej po 2012 roku. W L. Sykulski (red.), Geopolityka Rosji i obszaru postsowieckiego (s. 56–74). Zona Zero.
- Szeligowski, D. (2022, 25 lipca). Porozumienie w sprawie odblokowania eksportu ukraińskiego zboża (Komentarze PISM nr 108). Polski Instytut Spraw Międzynarodowych. Dostęp: https://www.pism.pl/publikacje/porozumienie-w-sprawie-odblokowania-eksportu-ukrainskiego-zboza [14.07.2023].
- Szostkiewicz, A. (2022, 23 marca). Uniki Franciszka. Dlaczego kluczy w sprawie wojny w Ukrainie? Polityka. Dostęp: https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/2159285,1,uniki-franciszka-dlaczego-kluczy-w-sprawie-wojny-w-ukrainie.read [20.07.2023].
- Świder, K. (2020). Geopolityczne imperatywy polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej. W L. Sykulski (red.), Geopolityka Rosji i obszaru postsowieckiego (s. 34–54). Zona Zero.
- Tadevosyan, A., & Lukyanov, F. (2023, 7 lipca). Karabakh has become a symbol of the beginning and the end of the post-Soviet period. Mediamax. Dostęp: https://mediamax.am/en/news/interviews/51866/ [14.07.2023].
- Terlikowski, T. (2023, 10 marca). Franciszek. Papież z naprawdę dalekiego kraju. Rzeczpospolita. Dostęp: https://www.rp.pl/plus-minus/art38095041-tomasz-p-terlikowski-franciszek-papiez-z-naprawde-dalekiego-kraju [18.07.2023].
- The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation. (2021, 17 grudnia). Press release on Russian draft documents on legal security guarantees from the United States and NATO. Dostęp: https://mid.ru/en/foreign_policy/news/1790809/ [15.06.2023].
- Trebesch, Ch., Antezza, A., Bushnell, K., Frank, A., Frank, P., Franz, L., Kharitonov, I., Kumar, B., Rebinskaya, E., & Schramm, B. (2023). The Ukraine Support Tracker: Which countries help Ukraine and how? (Kiel Working Papers nr 2218). Kiel Institute for the World Economy. Dostęp: https://www.ifw-kiel.de/publications/the-ukraine-support-tracker-which-countries-help-ukraine-and-how-20852/ [12.07.2023].
- Wiśniewska, I. (2023, 12 lipca). Rosyjska gra rynkiem żywnościowym (Komentarze OSW nr 525). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/komentarze_525.pdf [14.07.2023].
Bibliografia
Ambroziak, Ł., Arak, P., Baszczak, Ł., Juszczak, A., Kopiński, D., Leszczyński, P., Maj, M., & Wąsiński, M. (2022). Dekada bezpieczeństwa ekonomicznego. Od offshoringu do częściowego friendshoringu. Polski Instytut Ekonomiczny. Dostęp: https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2022/09/PIE-Raport_Friendshoring_2022.pdf [10.07.2023].
Areshev, A. (2020). Turkey’s Activity in the Caucasus. Ankara’s Regional Ambitions Move into High Gear. Russia in Global Affairs, 18(4), 56–60. https://doi.org/10.31278/1810-6374-2020-18-4-56-60
Barabanov, O., Bordachev, T., Lissovolik, Y., Lukyanov, F., Sushentsov, A., & Timofeev, I. (2022, 24 października). A World Without Superpowers, The Annual Report of the Valdai Discussion Club. The Foundation for Development and Support of the Valdai Discussion Club. Dostęp: https://valdaiclub.com/a/reports/a-world-without-superpowers/ [20.06.2023].
Bogusz, M., Jakóbowski, J., & Rodkiewicz, W. (2021). Oś Pekin – Moskwa. Fundamenty asymetrycznego Sojuszu (Raport OSW). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/Raport-OSW_Os-Pekin-Moskwa_net_1.pdf [21.06.2023].
Bogusz, M., Jakóbowski, J., & Rodkiewicz, W. (2022, 23 lutego). Koniec gry pozorów: demonstracyjna koordynacja między Pekinem i Moskwą (Komentarze OSW nr 428). Ośrodek Studiów Wschodnich. https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/komentarze_428.pdf [21.06.2023].
Bogusz, M., & Popławski, M. (2023, 22 maja). Szczyt Chiny–Azja Centralna. Pekin wciąż skazany na współpracę z Moskwą (Analizy OSW). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2023-05-22/szczyt-chiny-azja-centralna-pekin-wciaz-skazany-na-wspolprace-z [20.06.2023].
Budzisz, M. (2022). Samotność strategiczna Polski. Zona Zero.
Czachor, R. (2022). Ewolucja Strategii bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej w latach 2015–2021. Ujęcie normatywne. Nowa Polityka Wschodnia, 3(34), 9–26. https://doi.org/10.15804/npw20223401
Czerep, J. (2022, 22 kwietnia). Wojna Rosji z Ukrainą wymusi przyspieszenie reform produkcji żywności w Afryce. Biuletyn PISM, (69(2488). Dostęp: https://www.pism.pl/publikacje/wojna-rosji-z-ukraina-wymusi-przyspieszenie-reform-produkcji-zywnosci-w-afryce [20.06.2023].
Domańska, M. (2023, 17 lutego). Neototalitarny projekt Putina: sytuacja polityczna w Rosji (Komentarze OSW nr 489). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/Komentarz_OSW_489.pdf [20.06.2023].
Hudson, J., & Galouchka, A. (2023, 24 lipca). Ukraine remains defiant as Russia pounds Odessa and grain facilities. Washinton Post. Dostęp: https://www.washingtonpost.com/world/2023/07/24/odessa-ukraine-cathedral-attack/ [25.07.2023].
Jasiński, Ł. (2022, 16 marca). Niemcy wobec rosyjskiej agresji na Ukrainę (Komentarz PISM nr 61). Polski Instytut Spraw Międzynarodowych. Dostęp: https://www.pism.pl/publikacje/niemcy-wobec-rosyjskiej-agresji-na-ukraine [22.07.2023].
Karaganov, S. (2023, 13 czerwca). The use of nuclear weapons can save humanity from a global catastrophe. Profile. Dostęp: https://profile.ru/politics/primenenie-yadernogo-oruzhiya-mozhet-uberech-chelovechestvo-ot-globalnoj-katastrofy-1338893/ [01.07.2023].
Karbowicz, E. (2023, 1 czerwca). Macron przeprosił w imieniu Francji za pogardliwe traktowanie Europy Wschodniej. Dziennik Gazeta Prawna. https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/swiat/artykuly/8727122,macron-francja-nie-sluchala-europy-wschodniej-i-przeprosil-za-pogardliwe-traktowanie.html [23.07.2023].
Kardaś, S. (2022, 5 grudnia). Pułap cenowy na rosyjską ropę: UE łagodzi sankcje wobec Rosji (Analizy OSW). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2022-12-05/pulap-cenowy-na-rosyjska-rope-ue-lagodzi-sankcje-wobec-rosji [21.06.2023].
Kardaś, S. (2023, 5 stycznia). Cisza przed burzą. Stan i perspektywy sektora naftowego Rosji (Komentarze OSW nr 479). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/Komentarze%20OSW%20479.pdf [10.07.2023].
Koczan, M. (2023). Czynniki determinujące kontynuowanie wojny rosyjsko-ukraińskiej. Nowa Polityka Wschodnia, 2(37), 110–124. https://doi.org/10.15804/npw20233705
Korostnikov, M. (2023, 6 lipca). Is Russia Really Becoming China’s Vassal? Carnegie Endowment for International Peace. Dostęp: https://carnegieendowment.org/politika/90135 [18.07.2023].
Lukyanov, F.A. (2022, 14 października). Ukraine, Russia, and the New World Order. Russia in Global Affairs. https://eng.globalaffairs.ru/articles/ukraine-russia-world-order/ [28.02.2023].
Leżniewa, L. (2023, 27 lipca). Strany Zapada chinyat prepyatstviya postavkam nashego zerna i udobreniy. Izviestija. Dostęp: https://iz.ru/1550425/liubov-lezhneva/strany-zapada-chiniat-prepiatstviia-postavkam-nashego-zerna-i-udobrenii [27.07.2023].
Menkiszak, M. (2014, 27 marca). Doktryna Putina: Tworzenie koncepcyjnych podstaw rosyjskiej dominacji na obszarze postradzieckim (Komentarze OSW nr 131). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/komentarze_131.pdf [22.06.2023].
Miedwiediew, D. (2023, 27 lutego). Tochki nevozvrata. Izviestija. Dostęp: https://iz.ru/1475574/dmitrii-medvedev/tochki-nevozvrata [23.07.2023].
Roszak, M. (2022, 18 kwietnia). Prorosyjski dystans Afryki. Na stole amerykański imperializm vs wyzwolenie od kolonializmu. Dziennik Gazeta Prawna. Dostęp: https://www.gazetaprawna.pl/magazyn-na-weekend/artykuly/8402163,prorosyjskie-postawy-afryka-kolonializm-imperializm-rosja-usa.html [28.07.2023].
Rzeczycki, M. J. (2022, 11 marca). To, co robi Watykan wobec inwazji Rosji na Ukrainę, jest po prostu złe. Więź. Dostęp: https://wiez.pl/2022/03/11/to-co-robi-watykan-wobec-inwazji-rosji-na-ukraine-jest-po-prostu-zle/ [19.07.2023].
Sołkiewicz, H., & Szubrycht, T. (2018a). Analiza strategiczna – proces reorganizacji rosyjskich sił zbrojnych w latach 2009–2014. W P. Mickiewicz (red.), Rosyjska myśl strategiczna i potencjał militarny w XX wieku (s. 176–194). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sołkiewicz, H., & Szubrycht, T. (2018b). Analiza strategiczna – proces reorganizacji rosyjskich sił zbrojnych w latach 2014–2017. W P. Mickiewicz (red.), Rosyjska myśl strategiczna i potencjał militarny w XX wieku (s. 242–261). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Strachota, K. (2022, 10 stycznia). Kazachstan: interwencja OUBZ i pacyfikacja protestów (Analizy OSW). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2022-01-10/kazachstan-interwencja-oubz-i-pacyfikacja-protestow [14.07.2023].
Sykulski, L. (2020). Główne kierunki rosyjskiej narracji strategicznej po 2012 roku. W L. Sykulski (red.), Geopolityka Rosji i obszaru postsowieckiego (s. 56–74). Zona Zero.
Szeligowski, D. (2022, 25 lipca). Porozumienie w sprawie odblokowania eksportu ukraińskiego zboża (Komentarze PISM nr 108). Polski Instytut Spraw Międzynarodowych. Dostęp: https://www.pism.pl/publikacje/porozumienie-w-sprawie-odblokowania-eksportu-ukrainskiego-zboza [14.07.2023].
Szostkiewicz, A. (2022, 23 marca). Uniki Franciszka. Dlaczego kluczy w sprawie wojny w Ukrainie? Polityka. Dostęp: https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/2159285,1,uniki-franciszka-dlaczego-kluczy-w-sprawie-wojny-w-ukrainie.read [20.07.2023].
Świder, K. (2020). Geopolityczne imperatywy polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej. W L. Sykulski (red.), Geopolityka Rosji i obszaru postsowieckiego (s. 34–54). Zona Zero.
Tadevosyan, A., & Lukyanov, F. (2023, 7 lipca). Karabakh has become a symbol of the beginning and the end of the post-Soviet period. Mediamax. Dostęp: https://mediamax.am/en/news/interviews/51866/ [14.07.2023].
Terlikowski, T. (2023, 10 marca). Franciszek. Papież z naprawdę dalekiego kraju. Rzeczpospolita. Dostęp: https://www.rp.pl/plus-minus/art38095041-tomasz-p-terlikowski-franciszek-papiez-z-naprawde-dalekiego-kraju [18.07.2023].
The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation. (2021, 17 grudnia). Press release on Russian draft documents on legal security guarantees from the United States and NATO. Dostęp: https://mid.ru/en/foreign_policy/news/1790809/ [15.06.2023].
Trebesch, Ch., Antezza, A., Bushnell, K., Frank, A., Frank, P., Franz, L., Kharitonov, I., Kumar, B., Rebinskaya, E., & Schramm, B. (2023). The Ukraine Support Tracker: Which countries help Ukraine and how? (Kiel Working Papers nr 2218). Kiel Institute for the World Economy. Dostęp: https://www.ifw-kiel.de/publications/the-ukraine-support-tracker-which-countries-help-ukraine-and-how-20852/ [12.07.2023].
Wiśniewska, I. (2023, 12 lipca). Rosyjska gra rynkiem żywnościowym (Komentarze OSW nr 525). Ośrodek Studiów Wschodnich. Dostęp: https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/komentarze_525.pdf [14.07.2023].