Pasek boczny artykułu

Przesłane
września 27, 2021
Opublikowane
grudnia 28, 2021
Pobieranie
PDF
Statystyki
Licba odsłon : 299 Pobieranie : 299

Treść głównego artykułu

Abstrakt

Od niemal dekady odnotowywany jest wzrost inwestycji Chińskiej Republiki Ludowej w regionie Bałkanów Zachodnich. Kapitał pochodzący z Państwa Środka wpływa bezpośrednio na rozwój m.in. infrastruktury transportowej czy sektora energetycznego. Chińskie inwestycje w obrębie państw byłej Jugosławii zdaniem autorów są strategicznymi elementami polityki zagranicznej Chińskiej Republiki Ludowej, które wpisują się w realizację zainicjowanego w 2013 r. przedsięwzięcia pod nazwą One Belt One Road. W treści artykułu wskazane zostały deklarowane cele oraz struktura chińskich inwestycji bezpośrednich. Ponadto określono wpływ działalności Chińskiej Republiki Ludowej na gospodarkę oraz procesy polityczne w tamtejszym regionie. Zdaniem autorów chińskie inwestycje są elementem oddziaływania w ramach sharp power, którego nadrzędnym celem jest uzależnienie państw bałkańskich od chińskiego kapitału, co jednocześnie osłabi wpływy pozostałych światowych mocarstw w tamtym regionie. Celem weryfikacji hipotez oraz odpowiedzi na pytania badawcze autorzy skorzystali z takich narzędzi metodologicznych jak analiza treści, analiza systemowa czy analiza krytyczna.

Słowa kluczowe

Chiny Chińska Republika Ludowa inwestycje Bałkany Serbia Czarnogóra China People's Republic of China investments Balkans Serbia Montenegro

Szczegóły artykułu

Licencja

Licencja

Autor/współautor upoważniony przez pozostałych współautorów do ich reprezentowania (autor korespondencyjny) zgłoszonego „utworu” oświadcza, że przysługują mu autorskie prawa do utworu, które nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem. Utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób, ani nie jest ograniczony prawami na rzecz osób trzecich. Utwór nie był wcześniej publikowany pod tym samym lub innym tytułem, nie stanowi również części innej publikacji. Utwór nie jest obecnie przedmiotem postępowania w innym wydawnictwie.

Autor/Współautor zgłasza utwór do publikacji w czasopiśmie „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” i tym samym potwierdza, że:

  1. Utwór został przygotowany zgodnie z zasadami edytorskimi obowiązującymi w czasopiśmie.
  2. Utwór zawiera informacje o źródłach finansowania badań, które stanowiły podstawę jego opracowania.
  3. Wyraża zgodę na przekazanie utworu do podwójnej recenzji, na podstawie której redakcja podejmie decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu utworu do publikacji.
  4. Wyraża zgodę na dokonanie przez redakcję koniecznych zmian utworu wynikających z opracowania redakcyjnego.
  5. Zobowiązuje się do niezwłocznego dokonania korekty autorskiej utworu, po jego akceptacji przez redakcję. Niedokonanie korekty autorskiej w terminie 14 dni od daty otrzymania materiałów, traktowane będzie za zgodę na wydanie utworu w postaci przekazanej do korekty.

Autor/Współautor udziela Dolnośląskiej Szkole Wyższej nieodpłatnej, nieograniczonej terytorialnie i czasowo nieodpłatnej licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu pod warunkiem jego przyjęcia do opublikowania w czasopiśmie „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego”, na następujących polach eksploatacji:

  1. Utrwalanie, zwielokrotnianie i wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową i zapisu elektronicznego.
  2. Obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono: wprowadzanie do obrotu, sprzedaż, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, również w sieci Internet.
  3. Włączenie utworu w skład utworu zbiorowego.
  4. Tłumaczenia na inne języki i rozpowszechniania tych tłumaczeń.

Autor/Współautor wyraża zgodę na udostępnianie utworu przez Dolnośląską Szkołę Wyższą na licencji:
Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe,
której pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode

Jak cytować
Jagodziński, P., & Szałas, J. (2021). Chińskie inwestycje w regionie Bałkanów Zachodnich. Szansa czy zagrożenie?. Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego, 15(2), 15–37. https://doi.org/10.34862/rbm.2021.2.2
Pobierz cytowania
Endnote/Zotero/Mendeley (RIS)
BibTeX

Bibliografia

  1. Amaresh, P. (2020, 27 maja). The Art of War: China’s Sharp Power Strategy. The Diplomatist. https://diplomatist.com/2020/05/27/the-art-of-war-chinas-sharp-power-strategy/ [14.09.2021].
  2. Ambasada Chin w Stanach Zjednoczonych. (2008, 8 lipca). Chinese president meets foreign counter parts a head of Beijing Olympics [komunikat]. http://www.china-embassy.org/eng/zmgx/t481719.htm [02.09.2021].
  3. Babić, M. (2014). Rosja na Bałkanach Zachodnich. Interesy narodowe i wpływy polityczne. W: M. Babić, I. Jakimowicz-Ostrowska (red.), Bałkany w XXI wieku. Problemy konsolidacji i integracji (s. 47–74). Instytut Europeistyki Uniwersytetu Warszawskiego. https://www.researchgate.net/publication/265686148_Rosja_na_Balkanach_Zachodnich_Interesy_narodowe_i_wplywy_polityczne [02.09.2021].
  4. Bogusz, M. (2021, 4 lutego). Chińska dyplomacja szczepionkowa. Komentarze Ośrodka Studiów Wschodnich, 376. https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2021-02-04/chinska-dyplomacja-szczepionkowa [14.09.2021].
  5. Bontenbal, N. (2021, 5 marca). China’s Influence in the Western Balkans. Datenna. https://www.datenna.com/2021/03/05/chinas-influence-in-the-western-balkans/[17.08.2021].
  6. Ciborek, P. (2018, 22 lutego). FocusOSA #21: Działania Chin na Bałkanach. Ośrodek Spraw Azjatyckich Uniwersytetu Łódzkiego. https://www.osa.uni.lodz.pl/focus-osa/test-2/focusosa-21-dzialania-chin-na-balkanach [17.08.2021].
  7. Center for International Private Enterprise [CIPE]. (2018, 17 września). New CIPE Paper Spotlights Alarming Trend: Corrosive Investment Capital from Authoritarian Countries Threatens Democratic Institutions and Private Enterprise in Emerging Economies. https://www.cipe.org/newsroom/new-cipe-paper-spotlights-alarming-trend-corrosive-investment-capital-from-authoritarian-countries-threatens-democratic-institutions-and-private-enterprise-in-emerging-economies/ [14.09.2021].
  8. Clingendael Report. (2020, sierpień). China and the EU in the Western Balkans. A zero-sum game? Clingendael. Netherlands Institute of International Relations. https://www.clingendael.org/sites/default/files/2020-08/china-and-the-eu-in-the-western-balkans.pdf [27.08.2021].
  9. Cooperation between China and Central and Eastern European Countries Portal [China – CEEC]. (2012, kwiecień). Chinese premier meets leaders of central and eastern European Countries. http://www.china-ceec.org/eng/zdogjhz_1/201610/t20161020_6566649.htm [28.11.2021].
  10. Cooperation between China and Central and Eastern European Countries Portal [China – CEEC]. (2014, maj). Goran Jovetic, national coordinator of Montenegro, Arrival. http://www.china-ceec.org/eng/zdogjhz_1/201610/t20161020_6566668.htm [28.11.2021].
  11. Cooperation between China and Central and Eastern European Countries Portal. (2018, lipiec). ‘16+1’ mechanism set to bolster China-Europe ties. http://www.china-ceec.org/eng/zdogjhz_1/t1575579.htm [27.08.2021].
  12. Conley, A. H., & Bugajski, J. (2011, 21 listopada). A New Transatlantic Approach for the Western Balkans. Center for Strategic & International Studies. https://www.csis.org/analysis/new-transatlantic-approach-western-balkans [18.09.2021].
  13. Doehler, A. (2019, 25 września). How China Challenges the EU in the Western Balkans. The Diplomat. https://thediplomat.com/2019/09/how-china-challenges-the-eu-in-the-western-balkans/ [17.08.2021].
  14. Domachowska, A. (2021). Wpływy rosyjskie w regionie Bałkanów Zachodnich. Cz. II: Albania, Czarnogóra. Prace Instytutu Europy Środkowej, 1. https://ies.lublin.pl/wp-content/uploads/2021/03/prace_ies_2021-1.pdf [17.08.2021].
  15. Foreign Affairs Committee. (2021, 16 czerwca). China Regional Snapshot: Western Balkans. Foreign Affairs Committee Republicans. https://gop-foreignaffairs.house.gov/china-regional-snapshot-western-balkans/ [03.09.2021].
  16. Gao, G. (2010, 25 marca). Dongfeng trucks to be assembled in Serbia this year. Gasgoo.com. https://autonews.gasgoo.com/china_news/1014536.html [02.09.2021].
  17. Giziński, J. (2014, 19 grudnia). Chiński korytarz do Europy przez Bałkany. Rzeczpospolita. https://www.rp.pl/artykul/1166100-Chinski-korytarz-do-Europy-przez-Balkany.html [17.08.2021].
  18. Grzybowska, J. & Lachert, J. (2020). Kryzys procesu integracji europejskiej Bałkanów Zachodnich. Wydawnictwo New Direction. https://newdirection.online/2018-publications-pdf/KRYZYS_PROCESU_INTEGRACJI_EUROPEJSKIEJ_BA%C5%81KAN%C3%93W_ZACHODNICH_-_Julia_Grzybowska_Jakub_Lachert.pdf [02.09.2021].
  19. Jagiełło-Szostak, A. (2012). Jugonostalgia – pozostałość po wieloetnicznej Jugosławii. Wschodnioznawstwo, 6, 293–256. https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Wschodnioznawstwo/Wschodnioznawstwo-r2012-t6/Wschodnioznawstwo-r2012-t6-s239-256/Wschodnioznawstwo-r2012-t6-s239-256.pdf [01.09.2021].
  20. Jakóbowski, J. (2015, 27 listopada). Chińskie zagraniczne inwestycje bezpośrednie w ramach „16+1”: strategia, instytucje, rezultaty. Komentarze Ośrodka Studiów Wschodnich, 191. https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/komentarze_191.pdf [17.08.2021].
  21. Kokoszek, R. (2016). Kraje Europy Środkowo-Wschodniej wobec ekspansji chińskiej gospodarki. Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 30(1), 176–191. https://prace-kgp.up.krakow.pl/article/view/3124/2753 [02.09.2021].
  22. Kokot, M. (2021, 30 marca). Chiński koń trojański pożera Bałkany. Kraje byłej Jugosławii coraz bardziej uzależnione od Pekinu. Gazeta.pl. https://wyborcza.pl/7,75399,26934639,chinski-kon-trojanski-pozera-balkany-kraje-bylej-jugoslawii.html?disableRedirects=true [17.08.2020].
  23. Kościelny, T. (2018, 15 lipca). Nowoczesne połączenie Belgrad – Budapeszt coraz bliżej. Rynek Kolejowy. https://www.rynek-kolejowy.pl/wiadomosci/nowoczesne-polaczenie-belgrad--budapeszt-coraz-blizej-87894.html [03.09.2021].
  24. Kowalski, B. (2021). Monitor Chiński – Kwiecień 2021. Ośrodek Spraw Azjatyckich. https://www.osa.uni.lodz.pl/fileadmin/user_upload/Jednostki/Osrodek_Spraw_Azjatyckich/Monitory/Monitor_Chi%C5%84ski/2021/OSA_MONITOR_CHINSKI_KWIECIEN_2021.pdf [17.08.2021].
  25. Koźbiał, K. (2019). Proces rozszerzenia Unii Europejskiej na obszar Bałkanów Zachodnich jako wyzwanie dla przyszłości integracji kontynentu. Społeczeństwo i Polityka, 3(60), 129–144. http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-6ad3731e-5661-4990-b41d-5e84487d670a [17.09.2021].
  26. Mahdi, G. (2020, 19 maja). Story of a Chinese Airport in Albania. China Observer. https://chinaobservers.eu/a-story-of-a-chinese-airport-in-albania/ [03.09.2021].
  27. Makocki, M. (2019, 11 lipca). Płacą, więc wymagają. Chińskie inwestycje na Bałkanach. Klub Jagielloński. https://klubjagiellonski.pl/2019/07/11/placa-wiec-wymagaja-chinskie-inwestycje-na-balkanach/ [17.08.2021].
  28. Mardell, J. (2020). China's Economic Footprint in the Western Balkans. Bertelsmann Stiftung. https://www.bertelsmann-stiftung.de/en/our-projects/germany-and-asia/news/asia-policy-brief-chinas-economic-footprint-in-the-western-balkans [27.08.2021].
  29. Międzynarodowy Fundusz Walutowy [MFW]. (2021, kwiecień). World Economic Outlook Database 2021 Edition. [raport]. https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/April [01.09.2021]
  30. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Chińskiej Republiki Ludowej [MSZ ChRL]. (2013, 7 września). President Xi Jinping Delivers Important Speech and Proposes to Build a Silk Road Economic Belt with Central Asian Countries [komunikat]. https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/topics_665678/xjpfwzysiesgjtfhshzzfh_665686/t1076334.shtml [31.08.2021].
  31. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polski [MSZ RP]. (2019, 17 czerwca). Western Balkans. https://www.gov.pl/web/diplomacy/western-balkans [31.08.2021].
  32. Natorski, P. (2021, 7 sierpnia). Czarnogóra w objęciach chińskiego smoka. UE pomoże w spłacie ogromnego długu? Euractiv.pl. https://www.euractiv.pl/section/polityka-zagraniczna-ue/news/czarnogora-chiny-unia-europejska-balkany-serbia-xi-jinping-euro-jeden-pas-geopolityka-adriatyk/ [17.09.2021].
  33. Nye, J.S. (2007). Soft Power. Jak osiągnąć sukces w polityce światowej. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
  34. Parlament Europejski [PE UE]. (2021, czerwiec). Bałkany Zachodnie. [nota informacyjna]. https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/sheet/168/balkany-zachodnie [02.09.2021]
  35. Paszak, P. (2020a, 18 kwietnia). Chińskie „okno możliwości” w Serbii. Warsaw Institute. https://warsawinstitute.org/pl/chinskie-okno-mozliwosci-w-serbii/ [17.08.2021].
  36. Paszak, P. (2020b, 14 maja). Nie tylko Bałkany – Chiny wchodzą w infrastrukturę w EŚW. Warsaw Institute. https://warsawinstitute.org/pl/nie-tylko-balkany-chiny-wchodza-w-infrastrukture-w-esw/ [17.08.2021].
  37. Pawłowski, K. (2019). „Jedan od pet miliona”: protesty społeczne w Serbii. Prace Instytutu Europy Środkowej, 3. https://ies.lublin.pl/wp-content/uploads/2020/09/ies-prace-3-3-2019_1.pdf [04.12.2021].
  38. Perkov, B. (2020, 8 października). A city with a thousand eyes: mass surveillance in Belgrade. About: intel. https://aboutintel.eu/mass-surveillance-serbia/ [17.09.2021].
  39. Piotrowska, K. (2018). Znaczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych w teoriach ekonomicznych oraz ich wpływ na gospodarkę Polski. Współczesne Problemy Ekonomiczne, 16(1), 71–80. https://doi.org/10.18276/wpe.2018.16-05
  40. PKB Rosji spadł o blisko 25 procent. Gospodarczy cios z dwóch stron. (2020, 20 maja). Money.pl. https://www.money.pl/gospodarka/pkb-rosji-spadl-o-blisko-25-procent-gospodarczy-cios-z-dwoch-stron-6512521683830401a.html [02.09.2021].
  41. Podgórzańska, R. (2020). Polityka Chińskiej Republiki Ludowej wobec Bałkanów Zachodnich. W: J. Marszałek-Kawa, K. Zamasz (red.), Chiny z perspektywy XXI wieku (s. 38–64). Wydawnictwo Adam Marszałek. https://www.kongresazja.pl/images/pdf/2chiny_z_perspetywty_xxi_wieku.pdf [17.08.2021].
  42. Protric, J. (2021, 6 kwietnia). Serbia forges ahead with China-backed coal power plant. China Dialogue. https://chinadialogue.net/en/climate/serbia-forges-ahead-with-china-backed-coal-power-plant/ [03.09.2021].
  43. Przychodniak, M. (2017, 5 grudnia). Inicjatywa 16+1 i wyzwania dla współpracy Chin z Europą Środkowo-Wschodnią. Biuletyn PISM nr 121(1563). Polski Instytut Spraw Międzynarodowych. https://pism.pl/publikacje/Inicjatywa_16_1_i_wyzwania_dla_wsp__pracy_Chin_z_Europ___rodkowo_Wschodni_ [27.08.2021].
  44. Przychodniak, M. (2020, 9 czerwca). Znaczenie Bałkanów Zachodnich w polityce zagranicznej Chin. Biuletyn PISM nr 123(2055). Polski Instytut Spraw Międzynarodowych. https://pism.pl/publikacje/Znaczenie_Balkanow_Zachodnich_w_polityce_zagranicznej_Chin [14.09.2021].
  45. Przychodniak, M. (2021, 9 lutego). Chiny wobec kryzysu inicjatywy 17+1. Biuletyn PISM nr 26(2224). Polski Instytut Spraw Międzynarodowych. https://pism.pl/publikacje/Chiny_wobec_kryzysu_inicjatywy_171_ [27.08.2021].
  46. Rada Europejska [RE UE]. (2020, listopad). Wzajemne związki UE i Bałkanów Zachodnich – infografika. https://www.consilium.europa.eu/pl/infographics/western-balkans-economy/ [02.09.2021].
  47. Rada Stanu Chińskiej Republiki Ludowej [SC PRC]. (2015, 30 marca). Full text: Action plan on the Belt and Road Initiative. http://english.www.gov.cn/archive/publications/2015/03/30/content_281475080249035.htm [03.09.2021].
  48. Reporters without Borders [RSF]. (2021). 2021 World Press Freedom Index. https://rsf.org/en/ranking/2021 [17.09.2021].
  49. Reuters. (2019, 13 marca). EU official criticizes Bosnia's backing of Chinese power loan. https://www.reuters.com/article/us-bosnia-eu-energy-idUSKBN1QU1JD [04.09.2021].
  50. Serbia liderem szczepień. Chce produkować chińską szczepionkę i sprzedawać ją po kosztach. (2021, 12 marca). Dziennik Gazeta Prawna. https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/swiat/artykuly/8119239,serbia-liderem-szczepien-chce-produkowac-chinska-szczepionke.html [14.09.2021].
  51. Shehadi, S. (2021, 21 stycznia). How China is enabling an environmental crisis in the Balkans. Investment Monitor. https://investmentmonitor.ai/business-activities/extractive-industries/how-china-is-enabling-an-environmental-crisis-in-the-balkans [27.08.2021].
  52. Shen, S. (2020, 23 czerwca). The World is awakening to China’s Sharp Power. The Diplomat. https://thediplomat.com/2020/06/the-world-is-awakening-to-chinas-sharp-power/ [27.08.2021].
  53. Shopov, V. (2021, 7 kwietnia). Serbia Turns Multi-Vector Foreign Policy into Development Model… With China’s Help. China Observers. https://chinaobservers.eu/serbia-turns-multi-vector-foreign-policy-into-development-model-with-chinas-help/ [04.09.2021].
  54. Shopov, V. (2021, 2 lutego). Decade of patience: How China became a power in the Western Balkans. European Council on Foreign Relations. https://ecfr.eu/publication/decade-of-patience-how-china-became-a-power-in-the-western-balkans/ [27.08.2021].
  55. Spasovska, V. (2014, 19 listopada). Rosyjska ofensywa na Bałkanach. Deutsche Welle Portal. https://www.dw.com/pl/rosyjska-ofensywa-na-ba%C5%82kanach-komentarz/a-18072221 [02.09.2021].
  56. Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego [SEW]. (2019, 08 marca). Bośnia i Hercegowina: Parlament zatwierdził pożyczkę z Chin na budowę elektrowni węglowej. https://studium.uw.edu.pl/bosnia-i-hercegowina-parlament-zatwierdzil-pozyczke-z-chin-na-budowe-elektrowni-weglowej/ [03.09.2021].
  57. Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego [SEW]. (2020, 21 lipca). Bezrobocie w Rosji najwyższe od 8 lat. https://studium.uw.edu.pl/bezrobocie-w-rosji-najwyzsze-od-8-lat/ [03.09.2021].
  58. Szczerek, Z. (2021, 25 maja). Jak Chińczycy budują Bałkany. Polityka. https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/2118753,1,jak-chinczycy-buduja-balkany.read [17.08.2021].
  59. Szpala, M. (2017, 12 grudnia). Chiny „wyręczają” Unię Europejską na Bałkanach Zachodnich. wnp.pl. https://www.wnp.pl/rynki-zagraniczne/chiny-wyreczaja-unie-europejska-na-balkanach-zachodnich,311981.html [17.08.2021].
  60. Transparency International [TI]. (2020). Corruption Perceptions Index. https://www.transparency.org/en/cpi/2020/index/nzl [17.09.2021].
  61. Turecki, K. (2020, 18 marca). Walka o wpływy w cieniu koronawirusa. Onet.pl. https://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/koronawirus-na-swiecie-i-walka-o-wplywy/zg7ts4c [17.08.2021].
  62. Walker, C. (2018). What is „Sharp Power”?. Journal of Democracy, 29(3), 9–23. https://journalofdemocracy.org/articles/what-is-sharp-power/ [05.09.2021].
  63. Walker, C. (2019, 16 maja). China’s Foreign Influence and Sharp Power Strategy to Shape and Influence Democratic Institutions. National Endowment for Democracy. https://www.ned.org/chinas-foreign-influence-and-sharp-power-strategyto-shape-and-influence-democratic-institutions/ [14.09.2021].
  64. Warsaw Institute [WI]. (2018, 25 listopada). Bałkany Zachodnie w kontekście rywalizacji Chin, Rosji, Unii Europejskiej i Turcji. https://warsawinstitute.org/pl/balkany-zachodnie-w-kontekscie-rywalizacji-chin-rosji-unii-europejskiej-turcji/ [27.08.2021].
  65. Warsaw Institute [WI]. (2019, 19 kwietnia). Chińskie oddziaływanie w Europie Środkowo – Wschodniej i na Bałkanach. https://warsawinstitute.org/pl/chinskie-oddzialywanie-w-europie-srodkowo-wschodniej-na-balkanach/ [27.08.2021].
  66. West Balkans 6 Chamber Investment Forum. (2021). Who we are. https://www.wb6cif.eu/who-we-are/ [27.08.2021].
  67. Wysocka, K. (2021, 11 kwietnia). Chiny sięgają po Bałkany Zachodnie. Unia Europejska powinna się niepokoić? Euractive.pl. https://www.euractiv.pl/section/polityka-zagraniczna-ue/news/chiny-balkany-ue-unia-europejska-serbia-czarnogora-kosowo-albania-wspolpraca-polityka-zagraniczna-pekin-ekspansja-chinczycy/ [17.08.2020].
  68. Zeleli, V. (2020, 24 lutego). The Western Balkans: Low Hanging Fruit for China? The Diplomat. https://thediplomat.com/2020/02/the-western-balkans-low-hanging-fruit-for-china/ [02.09.2021].
  69. Żaba, N. (2019, 26 czerwca). Korupcja, mafijne układy i masowe protesty. Na Bałkanach wciąż gorąco. Klub Jagielloński. https://klubjagiellonski.pl/2019/06/26/korupcja-mafijne-uklady-i-masowe-protesty-na-balkanach-wciaz-goraco/ [17.09.2021].