Treść głównego artykułu
Abstrakt
W artykule przedstawiono znaczenie polsko-niemieckiej współpracy wojskowej dla umacniania bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej po 1991 r. oraz budowy nowej architektury bezpieczeństwa w Europie. Autor wydzielił i opisał 7 faz współpracy między Siłami Zbrojnymi RP i Bundeswehrą w latach 1991–2021. W tym okresie polsko-niemiecka współpraca wojskowa była prowadzona w formule dwu- i wielostronnej poprzez: wymianę informacji, oficjalne wizyty i spotkania robocze na wszystkich szczeblach, szkolenie i wymianę kadr, kontakty przygraniczne, wspólne ćwiczenia różnych rodzajów wojsk, kooperację w zakresie techniki i uzbrojenia. Władze Niemiec popierały starania Polski o przyjęcie do NATO i UE, także poprzez współpracę trójstronną Polska-Niemcy-Francja oraz Polska-Niemcy-Dania. Na początku XXI wieku Polska otrzymała z zasobów Bundeswehry 128 czołgów Leopard 2A oraz 23 samoloty MIG-29. Na stan stosunków polsko-niemieckich miały wpływ przewartościowania w relacjach transatlantyckich i europejskich po 11 września 2001 r. Duże znaczenia miała tu ponadto zmiana rządów w Polsce w 2005 i 2015 r. Obecnie mamy do czynienia ze stabilnym partnerstwem polsko-niemieckim w ramach NATO i UE. Nadal jednakże zachowana jest asymetria tego partnerstwa.
Słowa kluczowe
Szczegóły artykułu
Licencja
Autor/współautor upoważniony przez pozostałych współautorów do ich reprezentowania (autor korespondencyjny) zgłoszonego „utworu” oświadcza, że przysługują mu autorskie prawa do utworu, które nie są ograniczone w zakresie objętym niniejszym oświadczeniem. Utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza praw autorskich innych osób, ani nie jest ograniczony prawami na rzecz osób trzecich. Utwór nie był wcześniej publikowany pod tym samym lub innym tytułem, nie stanowi również części innej publikacji. Utwór nie jest obecnie przedmiotem postępowania w innym wydawnictwie.
Autor/Współautor zgłasza utwór do publikacji w czasopiśmie „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego” i tym samym potwierdza, że:
- Utwór został przygotowany zgodnie z zasadami edytorskimi obowiązującymi w czasopiśmie.
- Utwór zawiera informacje o źródłach finansowania badań, które stanowiły podstawę jego opracowania.
- Wyraża zgodę na przekazanie utworu do podwójnej recenzji, na podstawie której redakcja podejmie decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu utworu do publikacji.
- Wyraża zgodę na dokonanie przez redakcję koniecznych zmian utworu wynikających z opracowania redakcyjnego.
- Zobowiązuje się do niezwłocznego dokonania korekty autorskiej utworu, po jego akceptacji przez redakcję. Niedokonanie korekty autorskiej w terminie 14 dni od daty otrzymania materiałów, traktowane będzie za zgodę na wydanie utworu w postaci przekazanej do korekty.
Autor/Współautor udziela Dolnośląskiej Szkole Wyższej nieodpłatnej, nieograniczonej terytorialnie i czasowo nieodpłatnej licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu pod warunkiem jego przyjęcia do opublikowania w czasopiśmie „Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego”, na następujących polach eksploatacji:
- Utrwalanie, zwielokrotnianie i wytwarzanie egzemplarzy utworu techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową i zapisu elektronicznego.
- Obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono: wprowadzanie do obrotu, sprzedaż, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy, publiczne wystawienie, wyświetlenie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym, również w sieci Internet.
- Włączenie utworu w skład utworu zbiorowego.
- Tłumaczenia na inne języki i rozpowszechniania tych tłumaczeń.
Autor/Współautor wyraża zgodę na udostępnianie utworu przez Dolnośląską Szkołę Wyższą na licencji:
Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe,
której pełny tekst dostępny jest na stronie internetowej: https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode
Bibliografia
- Adamczyk, A. (2002). Współpraca wojskowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec. W: T. Wallas (red.), Polska w Europie XXI wieku. Wybrane problemy (s. 109–125). Wydawnictwo Naukowe Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
- Bogusławska, H., & Konieczka, A. (1998). Współpraca polityczno-wojskowa w ramach Trójkąta Weimarskiego i Trójkąta Polska–Niemcy–Dania. Departament Bezpieczeństwa Międzynarodowego MON – Seria Analizy-Syntezy nr 65. Wydawnictwo Adam Marszałek.
- Bundeswehra na progu XXI wieku. (2000). Dom Wydawniczy Bellona.
- Cziomer, E. (2005). Polityka zagraniczna Niemiec. Kontynuacja i zmiana po zjednoczeniu ze szczególnym uwzględnieniem polityki europejskiej i transatlantyckiej. Dom Wydawniczy ELIPSA.
- Cziomer, E. (2010). Polityka zagraniczna Niemiec w dobie nowych wyzwań globalizacji, bezpieczeństwa międzynarodowego oraz integracji europejskiej po 2005 roku. Dom Wydawniczy ELIPSA.
- Cziomer, E. (2013). Rola Niemiec w kryzysie strefy euro po 2009 roku. Oficyna Wydawnicza AFM.
- Cziomer, E. (2016). Wyzwania współpracy polsko-niemieckiej oraz polityki wschodniej Unii Europejskiej w kontekście kryzysu ukraińskiego: wprowadzenie. Krakowskie Studia Międzynarodowe, 13(2), 7–19. https://ksm.ka.edu.pl/tresc/2016-2/krakowskie-studia-miedzynarodowe-2016-nr2-wpr-cziomer.pdf [10.10.2021].
- Drozd, J. (1998). Sojusz nadziei. Polsko-niemiecka współpraca wojskowa po 1989 roku. Polska Fundacja Spraw Międzynarodowych & Wydawnictwo Adam Marszałek.
- Drozd, J. (2001). Stosunki polsko-niemieckie a kwestia bezpieczeństwa. W: R. Kuźniar (red.), Polska polityka bezpieczeństwa (s. 129–158). Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
- Gajewski, J. (2002). Polsko-niemiecka współpraca wojskowa w ramach Trójkąta Weimarskiego i trójkąta polsko-duńsko-niemieckiego. W: R. Tomaszewski (red.), Współpraca wojskowa Polski i Niemiec w procesie umacniania bezpieczeństwa europejskiego (Tradycja, stan obecny i perspektywy). Militarische Zusammenarbeit Deutschlands und Polens im Prozess der Stärkung der europäischen Sicherheit (Tradition, Gegenwart und Zukunftsperspektiven) (s. 89–94). Wydawnictwo Adam Marszałek.
- Gareis, S. B. (2000). Polsko-niemiecka współpraca wojskowa. W: D. Bingen, & K. Malinowski (red.). Polacy i Niemcy na drodze do partnerskiego sąsiedztwa. Próba bilansu dziesięciolecia 1989–1998 (s. 291–309). Instytut Zachodni.
- Górka-Winter, B., & Posel-Częścik, E. (2001). Nowe kierunki współpracy polsko-niemieckiej w dziedzinie bezpieczeństwa w latach dziewięćdziesiątych. Polski Przegląd Dyplomatyczny, 1, 3(3), 48–57.
- Graf, M. (1998). Przygraniczna współpraca wojskowa Polski z państwami sąsiedzkimi na przykładzie Śląskiego Okręgu Wojskowego (Studia i Materiały 13). Polska Fundacja Spraw Międzynarodowych.
- Halamski, A., & Kazana, M. (1997). Współpraca polityczna i wojskowa w ramach Trójkąta Weimarskiego. Politische und militärische Zusammenarbeit im Rahmen des Weimarer Dreiecks. Triangle de Weimar, Cooperation politique et militaire. Departament Bezpieczeństwa Międzynarodowego MON (Seria Analizy-Syntezy nr 49).Wydawnictwo Adam Marszałek.
- Jacobsen, H-A., & Souchon, L. (red.). (1993). W służbie pokoju. Bundeswehra 1955-1993. Bellona.
- Jacobsen, H-A. (1994). Niemiecko-polskie partnerstwo militarne w duchu Karty Paryskiej (1990). W: F. Pfluger, W. Lipscher (red.), Od nienawiści do przyjaźni. O problemach polsko-niemieckiego sąsiedztwa (s. 326–334). Instytut Studiów Politycznych PAN.
- Jankowski, D., & Ignaciuk, A. (2011). Wspólnota wartości i „oświecony egoizm”? Stosunki polsko-niemieckie 20 lat po Traktacie o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy – aspekty bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo Narodowe, 19(3), 129–144. https://www.bbn.gov.pl/pl/prace-biura/publikacje/kwartalnik-bezpieczens/wydania-archiwalne/192011/3506,Zagrozenia-asymetryczne.html [20.11.2021].
- Jemioło, T. (2002). Akademicka współpraca wojskowa. W: R. Tomaszewski (red.), Współpraca wojskowa Polski i Niemiec w procesie umacniania bezpieczeństwa europejskiego (Tradycja, stan obecny i perspektywy). Militarische Zusammenarbeit Deutschlands und Polens im Prozess der Stärkung der europäischen Sicherheit (Tradition, Gegenwart und Zukunftsperspektiven) (s. 161–164).Wydawnictwo Adam Marszałek.
- Kiwerska, J. (2006). Partnerstwo w przywództwie? Stany Zjednoczone i Niemcy (1989–2016). Perspektywa polska. Instytut Zachodni.
- Kohlhas, K.-P. (1993). Stan i perspektywy współpracy Wojska Polskiego i Bundeswehry. W: H-A. Jacobsen, & L. Souchon (red.), W służbie pokoju. Bundeswehra 1955–1993 (s. 145–156). Bellona.
- Konieczka, A. (1997). Wybrane aspekty niemieckiej polityki bezpieczeństwa. Departament Bezpieczeństwa Międzynarodowego MON (Seria Analizy-Syntezy nr 50). Wydawnictwo Adam Marszałek.
- Kosman, M. M. (2020). Polsko-niemieckie stosunki polityczne na przestrzeni trzech dekad po zjednoczeniu Niemiec – główne zagadnienia, Krakowskie Studia Międzynarodowe, 17(2), 129–148. https://doi.org/10.34697/2451-0610-ksm-2020-2-007
- Koszel, B. (2006). Trójkąt Weimarski: geneza, działalność, perspektywy współpracy. Instytut Zachodni.
- Lasoń, M. (2016). Polsko-niemiecka współpraca wojskowa w drugiej dekadzie XXI w. Krakowskie Studia Międzynarodowe, 13(2), 57–71. https://ksm.ka.edu.pl/tresc/2016-2/krakowskie-studia-miedzynarodowe-2016-nr2-lason.pdf [26.11.2021].
- Malinowski, K. (2009). Przemiany niemieckiej polityki bezpieczeństwa. Instytut Zachodni.
- Malinowski, K. (2012). Niemcy wobec Polski w dziedzinie bezpieczeństwa. W: B. Koszel, K. Malinowski, & Z. Mazur (red.), Niemiecka polityka wobec Polski (1990–2010). Seria „Republika Federalna Niemiec 20 lat po zjednoczeniu. Polityka – gospodarka – społeczeństwo” (T. 4, s. 127–190). Instytut Zachodni.
- Michałowski, S. (2002). Nowa jakość w stosunkach z Niemcami. W: R. Kuźniar, & K. Szczepanik (red.), Polityka zagraniczna RP 1989-2002 (s. 146–162). Wydanictwo ASKON & Fundacja Studiów Międzynarodowych.
- Miszczak, K. (2012). Polityka zagraniczna, bezpieczeństwa i obrony koalicji rządowej SPD-Sojusz 90/Zieloni w okresie 1998-2005. Dom Wydawniczy ELIPSA.
- Pietrzak, P. (2001). Polityka bezpieczeństwa zjednoczonych Niemiec. Departament Bezpieczeństwa Międzynarodowego MON (Seria Analizy-Syntezy nr 74). Wydawnictwo Adam Marszałek.
- Pietrzak, P. (2004). Bundeswehra w operacjach pokojowych. Podstawy prawne, stan obecny, perspektywy. Departament Polityki Obronnej MON.
- Program współpracy z okazji 20. rocznicy podpisania Traktatu między Rzeczpospolitą Polską i Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy. (2011). (materiał drukowany).
- Schwickart, R. T. (2002). Instytucjonalne formy współpracy wojskowej Polski i Niemiec. W: R. Tomaszewski (red.), Współpraca wojskowa Polski i Niemiec w procesie umacniania bezpieczeństwa europejskiego (Tradycja, stan obecny i perspektywy). Militarische Zusammenarbeit Deutschlands und Polens im Prozess der Stärkung der europäischen Sicherheit (Tradition, Gegenwart und Zukunftsperspektiven) (s. 171–180).Wydawnictwo Adam Marszałek.
- Sokołowski, A. (2015). Rozwój polsko-niemieckiej współpracy wojskowej w drugiej dekadzie XXI wieku. Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego, 9(2), 256–265. https://doi.org/10.34862/rbm/2015.2.17
- Solak, J. (1999). Niemcy w NATO. Dom Wydawniczy Bellona.
- Staniszewski, M. (2002). Polsko-niemiecka współpraca wojskowa. W: R. Tomaszewski (red.), Współpraca wojskowa Polski i Niemiec w procesie umacniania bezpieczeństwa europejskiego (Tradycja, stan obecny i perspektywy). Militarische Zusammenarbeit Deutschlands und Polens im Prozess der Stärkung der europäischen Sicherheit (Tradition, Gegenwart und Zukunftsperspektiven) (s. 191–200). Wydawnictwo Adam Marszałek.
- Stolarczyk, M. (2010). Zbieżność i różnice interesów w stosunkach polsko-niemieckich w latach 1989-2009. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
- Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o potwierdzeniu istniejącej między nimi granicy, podpisany w Warszawie dnia 14 listopada 1990 r. (Dz. U. z 1992, nr 14, poz. 54). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19920140054/O/D19920054.pdf [29.09.2021].
- Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, podpisany w Bonn dnia 17 czerwca 1991 r. (Dz. U. z 1992, nr 14, poz. 56). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19920140056/O/D19920056.pdf [29.09.2021].
- Umowa ramowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec o współpracy obronnej, podpisana w Warszawie dnia 21 czerwca 2011 r. (M. P. z 2018, poz. 961). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20180000961/O/M20180961.pdf [29.09.2021].
- Wspólna Deklaracja Rządów Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec z okazji 20. rocznicy podpisania Traktatu między Rzecząpospolitą Polską i Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy: Sąsiedzi i partnerzy. (2011). https://polen.diplo.de/blob/486424/a72cffeda6cc1bfeb1ab391fd4ef9672/2011-gem-erklaerung-data.pdf [22.09.2021].
- Wyligała, H. (2010). Trójkąt Weimarski: współpraca Polski, Francji i Niemiec w latach 1991-2004. Wydawnictwo Adam Marszałek.
- Zięba, R. (2010). Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Bibliografia
Adamczyk, A. (2002). Współpraca wojskowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec. W: T. Wallas (red.), Polska w Europie XXI wieku. Wybrane problemy (s. 109–125). Wydawnictwo Naukowe Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Bogusławska, H., & Konieczka, A. (1998). Współpraca polityczno-wojskowa w ramach Trójkąta Weimarskiego i Trójkąta Polska–Niemcy–Dania. Departament Bezpieczeństwa Międzynarodowego MON – Seria Analizy-Syntezy nr 65. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Bundeswehra na progu XXI wieku. (2000). Dom Wydawniczy Bellona.
Cziomer, E. (2005). Polityka zagraniczna Niemiec. Kontynuacja i zmiana po zjednoczeniu ze szczególnym uwzględnieniem polityki europejskiej i transatlantyckiej. Dom Wydawniczy ELIPSA.
Cziomer, E. (2010). Polityka zagraniczna Niemiec w dobie nowych wyzwań globalizacji, bezpieczeństwa międzynarodowego oraz integracji europejskiej po 2005 roku. Dom Wydawniczy ELIPSA.
Cziomer, E. (2013). Rola Niemiec w kryzysie strefy euro po 2009 roku. Oficyna Wydawnicza AFM.
Cziomer, E. (2016). Wyzwania współpracy polsko-niemieckiej oraz polityki wschodniej Unii Europejskiej w kontekście kryzysu ukraińskiego: wprowadzenie. Krakowskie Studia Międzynarodowe, 13(2), 7–19. https://ksm.ka.edu.pl/tresc/2016-2/krakowskie-studia-miedzynarodowe-2016-nr2-wpr-cziomer.pdf [10.10.2021].
Drozd, J. (1998). Sojusz nadziei. Polsko-niemiecka współpraca wojskowa po 1989 roku. Polska Fundacja Spraw Międzynarodowych & Wydawnictwo Adam Marszałek.
Drozd, J. (2001). Stosunki polsko-niemieckie a kwestia bezpieczeństwa. W: R. Kuźniar (red.), Polska polityka bezpieczeństwa (s. 129–158). Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
Gajewski, J. (2002). Polsko-niemiecka współpraca wojskowa w ramach Trójkąta Weimarskiego i trójkąta polsko-duńsko-niemieckiego. W: R. Tomaszewski (red.), Współpraca wojskowa Polski i Niemiec w procesie umacniania bezpieczeństwa europejskiego (Tradycja, stan obecny i perspektywy). Militarische Zusammenarbeit Deutschlands und Polens im Prozess der Stärkung der europäischen Sicherheit (Tradition, Gegenwart und Zukunftsperspektiven) (s. 89–94). Wydawnictwo Adam Marszałek.
Gareis, S. B. (2000). Polsko-niemiecka współpraca wojskowa. W: D. Bingen, & K. Malinowski (red.). Polacy i Niemcy na drodze do partnerskiego sąsiedztwa. Próba bilansu dziesięciolecia 1989–1998 (s. 291–309). Instytut Zachodni.
Górka-Winter, B., & Posel-Częścik, E. (2001). Nowe kierunki współpracy polsko-niemieckiej w dziedzinie bezpieczeństwa w latach dziewięćdziesiątych. Polski Przegląd Dyplomatyczny, 1, 3(3), 48–57.
Graf, M. (1998). Przygraniczna współpraca wojskowa Polski z państwami sąsiedzkimi na przykładzie Śląskiego Okręgu Wojskowego (Studia i Materiały 13). Polska Fundacja Spraw Międzynarodowych.
Halamski, A., & Kazana, M. (1997). Współpraca polityczna i wojskowa w ramach Trójkąta Weimarskiego. Politische und militärische Zusammenarbeit im Rahmen des Weimarer Dreiecks. Triangle de Weimar, Cooperation politique et militaire. Departament Bezpieczeństwa Międzynarodowego MON (Seria Analizy-Syntezy nr 49).Wydawnictwo Adam Marszałek.
Jacobsen, H-A., & Souchon, L. (red.). (1993). W służbie pokoju. Bundeswehra 1955-1993. Bellona.
Jacobsen, H-A. (1994). Niemiecko-polskie partnerstwo militarne w duchu Karty Paryskiej (1990). W: F. Pfluger, W. Lipscher (red.), Od nienawiści do przyjaźni. O problemach polsko-niemieckiego sąsiedztwa (s. 326–334). Instytut Studiów Politycznych PAN.
Jankowski, D., & Ignaciuk, A. (2011). Wspólnota wartości i „oświecony egoizm”? Stosunki polsko-niemieckie 20 lat po Traktacie o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy – aspekty bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo Narodowe, 19(3), 129–144. https://www.bbn.gov.pl/pl/prace-biura/publikacje/kwartalnik-bezpieczens/wydania-archiwalne/192011/3506,Zagrozenia-asymetryczne.html [20.11.2021].
Jemioło, T. (2002). Akademicka współpraca wojskowa. W: R. Tomaszewski (red.), Współpraca wojskowa Polski i Niemiec w procesie umacniania bezpieczeństwa europejskiego (Tradycja, stan obecny i perspektywy). Militarische Zusammenarbeit Deutschlands und Polens im Prozess der Stärkung der europäischen Sicherheit (Tradition, Gegenwart und Zukunftsperspektiven) (s. 161–164).Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kiwerska, J. (2006). Partnerstwo w przywództwie? Stany Zjednoczone i Niemcy (1989–2016). Perspektywa polska. Instytut Zachodni.
Kohlhas, K.-P. (1993). Stan i perspektywy współpracy Wojska Polskiego i Bundeswehry. W: H-A. Jacobsen, & L. Souchon (red.), W służbie pokoju. Bundeswehra 1955–1993 (s. 145–156). Bellona.
Konieczka, A. (1997). Wybrane aspekty niemieckiej polityki bezpieczeństwa. Departament Bezpieczeństwa Międzynarodowego MON (Seria Analizy-Syntezy nr 50). Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kosman, M. M. (2020). Polsko-niemieckie stosunki polityczne na przestrzeni trzech dekad po zjednoczeniu Niemiec – główne zagadnienia, Krakowskie Studia Międzynarodowe, 17(2), 129–148. https://doi.org/10.34697/2451-0610-ksm-2020-2-007
Koszel, B. (2006). Trójkąt Weimarski: geneza, działalność, perspektywy współpracy. Instytut Zachodni.
Lasoń, M. (2016). Polsko-niemiecka współpraca wojskowa w drugiej dekadzie XXI w. Krakowskie Studia Międzynarodowe, 13(2), 57–71. https://ksm.ka.edu.pl/tresc/2016-2/krakowskie-studia-miedzynarodowe-2016-nr2-lason.pdf [26.11.2021].
Malinowski, K. (2009). Przemiany niemieckiej polityki bezpieczeństwa. Instytut Zachodni.
Malinowski, K. (2012). Niemcy wobec Polski w dziedzinie bezpieczeństwa. W: B. Koszel, K. Malinowski, & Z. Mazur (red.), Niemiecka polityka wobec Polski (1990–2010). Seria „Republika Federalna Niemiec 20 lat po zjednoczeniu. Polityka – gospodarka – społeczeństwo” (T. 4, s. 127–190). Instytut Zachodni.
Michałowski, S. (2002). Nowa jakość w stosunkach z Niemcami. W: R. Kuźniar, & K. Szczepanik (red.), Polityka zagraniczna RP 1989-2002 (s. 146–162). Wydanictwo ASKON & Fundacja Studiów Międzynarodowych.
Miszczak, K. (2012). Polityka zagraniczna, bezpieczeństwa i obrony koalicji rządowej SPD-Sojusz 90/Zieloni w okresie 1998-2005. Dom Wydawniczy ELIPSA.
Pietrzak, P. (2001). Polityka bezpieczeństwa zjednoczonych Niemiec. Departament Bezpieczeństwa Międzynarodowego MON (Seria Analizy-Syntezy nr 74). Wydawnictwo Adam Marszałek.
Pietrzak, P. (2004). Bundeswehra w operacjach pokojowych. Podstawy prawne, stan obecny, perspektywy. Departament Polityki Obronnej MON.
Program współpracy z okazji 20. rocznicy podpisania Traktatu między Rzeczpospolitą Polską i Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy. (2011). (materiał drukowany).
Schwickart, R. T. (2002). Instytucjonalne formy współpracy wojskowej Polski i Niemiec. W: R. Tomaszewski (red.), Współpraca wojskowa Polski i Niemiec w procesie umacniania bezpieczeństwa europejskiego (Tradycja, stan obecny i perspektywy). Militarische Zusammenarbeit Deutschlands und Polens im Prozess der Stärkung der europäischen Sicherheit (Tradition, Gegenwart und Zukunftsperspektiven) (s. 171–180).Wydawnictwo Adam Marszałek.
Sokołowski, A. (2015). Rozwój polsko-niemieckiej współpracy wojskowej w drugiej dekadzie XXI wieku. Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego, 9(2), 256–265. https://doi.org/10.34862/rbm/2015.2.17
Solak, J. (1999). Niemcy w NATO. Dom Wydawniczy Bellona.
Staniszewski, M. (2002). Polsko-niemiecka współpraca wojskowa. W: R. Tomaszewski (red.), Współpraca wojskowa Polski i Niemiec w procesie umacniania bezpieczeństwa europejskiego (Tradycja, stan obecny i perspektywy). Militarische Zusammenarbeit Deutschlands und Polens im Prozess der Stärkung der europäischen Sicherheit (Tradition, Gegenwart und Zukunftsperspektiven) (s. 191–200). Wydawnictwo Adam Marszałek.
Stolarczyk, M. (2010). Zbieżność i różnice interesów w stosunkach polsko-niemieckich w latach 1989-2009. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o potwierdzeniu istniejącej między nimi granicy, podpisany w Warszawie dnia 14 listopada 1990 r. (Dz. U. z 1992, nr 14, poz. 54). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19920140054/O/D19920054.pdf [29.09.2021].
Traktat między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, podpisany w Bonn dnia 17 czerwca 1991 r. (Dz. U. z 1992, nr 14, poz. 56). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19920140056/O/D19920056.pdf [29.09.2021].
Umowa ramowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec o współpracy obronnej, podpisana w Warszawie dnia 21 czerwca 2011 r. (M. P. z 2018, poz. 961). https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP20180000961/O/M20180961.pdf [29.09.2021].
Wspólna Deklaracja Rządów Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec z okazji 20. rocznicy podpisania Traktatu między Rzecząpospolitą Polską i Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy: Sąsiedzi i partnerzy. (2011). https://polen.diplo.de/blob/486424/a72cffeda6cc1bfeb1ab391fd4ef9672/2011-gem-erklaerung-data.pdf [22.09.2021].
Wyligała, H. (2010). Trójkąt Weimarski: współpraca Polski, Francji i Niemiec w latach 1991-2004. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Zięba, R. (2010). Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.